Γιατί πρέπει να σταματήσουμε να αλλάζουμε την ώρα – Νέα έρευνα αποκαλύπτει το κόστος στην υγεία μας

Μια νέα, λεπτομερής ανάλυση των επιπτώσεων της αλλαγής της ώρας ρίχνει νέο φως σε ένα ζήτημα που επί δεκαετίες απασχολεί ειδικούς υγείας, πολιτικούς και το ευρύ κοινό: η φθινοπωρινή και εαρινή μετατόπιση των ρολογιών δεν είναι απλώς μια τελετουργική προσαρμογή αλλά έχει μετρήσιμες επιπτώσεις στη βιολογία και, κατά συνέπεια, στη δημόσια υγεία.

Η εξαμηνιαία αλλαγή της ώρας (η εναλλαγή μεταξύ θερινής και χειμερινής ώρας) έχει στο παρελθόν συνδεθεί με αυξημένα τροχαία ατυχήματα, διαταραχές στον ύπνο, εποχιακή συναισθηματική διαταραχή (SAD) και καρδιακά επεισόδια. Τώρα, ερευνητές του Stanford Medicine προχωρούν ένα βήμα παραπέρα: σε μια μελέτη που δημοσιεύεται στα Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών (PNAS), παρουσιάζουν μοντέλα που συσχετίζουν την εποχική αλλαγή της ώρας με εκτενείς μεταβολές στους κιρκάδιους ρυθμούς και στις φυσιολογικές διεργασίες που αυτοί ρυθμίζουν και, συνακόλουθα, με εκτιμήσιμες αλλαγές σε δείκτες υγείας σε εθνική κλίμακα.

Σκοπός και μέθοδος της μελέτης

Οι ερευνητές ξεκίνησαν από την υπόθεση ότι η μεταβολή της έκθεσης στο φυσικό φως (προκύπτουσα από τη μετατόπιση των ρολογιών) αλλάζει το χρονικό σήμα που “ταΐζεται” το κεντρικό κιρκάδιο ρολόι του οργανισμού, με αλυσιδωτές συνέπειες στις λειτουργίες που ελέγχει αυτό το ρολόι. Για να ελέγξουν την υπόθεση, μοντελοποίησαν την έκθεση στο φως για διαφορετικά σενάρια ώρας και συνέκριναν:

• τη μόνιμη χειμερινή ώρα,
• τη μόνιμη θερινή ώρα, και
• τη συνέχιση της τρέχουσας πρακτικής, δηλαδή την εξαμηνιαία αλλαγή των ρολογιών.

Στηρίζοντας τα μοντέλα τους σε διαθέσιμα δείγματα έκθεσης στο φως και σε επιδημιολογικά δεδομένα, οι συντάκτες της μελέτης ζήτησαν να ποσοτικοποιήσουν τις επιπτώσεις σε πληθυσμιακούς δείκτες υγείας.

Δεδομένα και δείκτες υγείας που αναλύθηκαν

Για να εκτιμήσουν τις φυσιολογικές επιπτώσεις της διαταραχής του κιρκάδιου ρυθμού, οι ερευνητές αξιοποίησαν περιφερειακά (νομαρχιακά) δεδομένα επιδημιολογίας από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC). Εξέτασαν την επικράτηση και τους δείκτες για μία σειρά καταστάσεων και νοσημάτων, συγκεκριμένα:

• αρθρίτιδα,
• καρκίνο,
• χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ),
• στεφανιαία νόσο,
• κατάθλιψη,
• διαβήτη,
• παχυσαρκία,
• εγκεφαλικό επεισόδιο.

Οι ερευνητές τόνισαν ότι κάποιοι από αυτούς τους δείκτες αναμένεται να επηρεάζονται άμεσα από την αποτροπή ή την ενίσχυση του κιρκάδιου ρυθμού (π.χ. μεταβολικά και καρδιαγγειακά προβλήματα), ενώ άλλοι (όπως η αρθρίτιδα) δεν σχετίζονται με το κιρκάδιο ρολόι και κατά συνέπεια δεν αναμένονται διαφοροποιήσεις στα μοντέλα.

Κύρια ευρήματα — Αριθμητικές εκτιμήσεις

Τα προγνωστικά μοντέλα της ομάδας καταλήγουν σε συγκεκριμένους, ποσοτικοποιημένους ισχυρισμούς:

• Η μόνιμη χειμερινή ώρα εκτιμάται ότι θα μείωνε το ποσοστό παχυσαρκίας στις ΗΠΑ κατά 0,78% και τη συχνότητα εμφάνισης εγκεφαλικού επεισοδίου κατά 0,09%. Μεταφρασμένα σε απόλυτους αριθμούς, αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 2,6 εκατομμύρια λιγότερα άτομα με παχυσαρκία και 300.000 λιγότερα περιστατικά εγκεφαλικού ετησίως στις ΗΠΑ, σε σχέση με τη συνέχιση της εξαμηνιαίας αλλαγής της ώρας.
• Η μόνιμη θερινή ώρα θα απέφερε σημαντικά οφέλη, αλλά μικρότερα από τη χειμερινή ώρα (περίπου τα δύο τρίτα των θετικών αποτελεσμάτων που προβλέπονται για την μόνιμη χειμερινή ώρα). Συγκεκριμένα, εκτιμάται ότι θα υπήρχαν 1,7 εκατομμύρια λιγότεροι άνθρωποι με παχυσαρκία και 220.000 λιγότερα περιστατικά εγκεφαλικού σε ετήσια βάση.
• Για νόσους που δεν συνδέονται με τους κιρκάδιους ρυθμούς (π.χ. η αρθρίτιδα) τα μοντέλα δεν εμφάνισαν σημαντική διαφορά μεταξύ των σεναρίων.

Οι αριθμοί αυτοί αντικατοπτρίζουν μοντελοποιήσεις και προγνωστικά σενάρια: οι συγγραφείς της μελέτης επισημαίνουν την ανάγκη προσεκτικής ερμηνείας, αλλά επίσης τονίζουν τη σημασία των αποτελεσμάτων σε επίπεδο δημόσιας υγείας, δεδομένου ότι ακόμη και μικρές ποσοστιαίες διαφοροποιήσεις μπορούν να επηρεάσουν εκατομμύρια ανθρώπους.

Ερμηνεία των μηχανισμών — Ο ρόλος του πρωινού φωτός και του «κιρκάδιου μαέστρου»

Στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων, ο Jamie Zeitzer, PhD, καθηγητής ψυχιατρικής και επιστημών συμπεριφοράς στο Stanford και κύριος συγγραφέας της μελέτης, περιγράφει το κιρκάδιο ρολόι με μεταφορική ακρίβεια: «Το κιρκάδιο ρολόι λειτουργεί ως μαέστρος μιας ορχήστρας, με τα διάφορα όργανα του σώματος να συγχρονίζονται μεταξύ τους μέσω ενός ισχυρού κεντρικού κιρκάδιου ρολογιού».

Ο Dr. Zeitzer εξηγεί ότι η χειμερινή ώρα αυξάνει την έκθεση στο φως νωρίτερα μέσα στην ημέρα, δηλαδή το πρωινό φως «κλειδώνει» πιο σταθερά το κιρκάδιο σήμα και αυτό βοηθά στη διατήρηση της ισχυρής απόδοσης του κιρκάδιου ρολογιού. Ένα πιο ισχυρό κιρκάδιο ρολόι, κατά την άποψή του, «οδηγεί σε βέλτιστη λειτουργία των οργανικών συστημάτων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που εμπλέκονται στον μεταβολισμό και την καρδιαγγειακή λειτουργία».

Σχόλια ανεξάρτητων ειδικών

Ο Mir Ali, MD, πιστοποιημένος γενικός και βαριατρικός χειρουργός και ιατρικός διευθυντής του MemorialCare Surgical Weight Loss Center στο Orange Coast Medical Center (Fountain Valley, Καλιφόρνια), δήλωσε ότι «εξεπλάγη από τα ευρήματα», ειδικά από το γεγονός ότι μια μεταβολή μόλις μίας ώρας στην ώρα μπορεί να έχει συνολικές επιπτώσεις στην υγεία. Ο Dr. Ali, που δεν συμμετείχε στη μελέτη, υπενθύμισε ότι προηγούμενες έρευνες έχουν δείξει δυσμενείς επιδράσεις στην υγεία εργαζομένων σε νυχτερινές βάρδιες και η νέα μελέτη, κατά τον ίδιο, «υποστηρίζει το όφελος ενός συνεπούς προγράμματος ημέρας».

Ο Dr. Ali επισήμανε ότι οι επιπτώσεις που καταγράφονται στη μελέτη «φαίνεται να είναι μέτριες» και ότι «περαιτέρω έρευνα θα βοηθούσε στον σαφέστερο ορισμό τους». Επανέλαβε ότι η διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού επηρεάζει πολύ περισσότερα από τον ύπνο: επηρεάζει τη μεταβολική και ορμονική ρύθμιση, καθώς και την καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος, με δυνατότητα επίδρασης σε πολλαπλά οργανικά συστήματα. Όπως είπε χαρακτηριστικά: «Η αλλαγή της ώρας, ακόμη και κατά μία ώρα, επηρεάζει την έκθεση στο ηλιακό φως, αλλοιώνοντας έτσι τον κιρκάδιο ρυθμό. Αυτή η αλλοίωση στον κιρκάδιο ρυθμό οδηγεί στα προβλήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω».

Παρόμοια, ο Cheng-Han Chen, MD, πιστοποιημένος επεμβατικός καρδιολόγος και ιατρικός διευθυντής του Προγράμματος Δομικής Καρδιάς στο MemorialCare Saddleback (Laguna Hills, Καλιφόρνια), εξήγησε με ιατρικούς όρους πώς οι διαταραχές στους κιρκάδιους ρυθμούς επηρεάζουν την καρδιαγγειακή υγεία. Ο Dr. Chen (επίσης μη συμμετέχων στη μελέτη) υπενθύμισε ότι «γνωρίζουμε ότι το φυσικό κιρκάδιο ρολόι του σώματος ρυθμίζει πολλές σημαντικές πτυχές του καρδιαγγειακού μας συστήματος, όπως την αρτηριακή πίεση, τον καρδιακό ρυθμό, και τον μεταβολισμό, και ότι οι διαταραχές σε αυτόν τον ρυθμό μπορούν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία της καρδιάς μας».

Στην ίδια γραμμή, εξήγησε ότι οι καθημερινές διακυμάνσεις στην κορτιζόλη και την αδρεναλίνη (ορμόνες που ακολουθούν κι αυτές κιρκάδιους ρυθμούς) είναι απαραίτητες για την υγιή καρδιαγγειακή λειτουργία, και ότι η απορρύθμιση αυτών των μοτίβων (για παράδειγμα, λόγω ακανόνιστων ωρών εργασίας, βαρδιών ή πρότυπων ύπνου) σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο υπέρτασης, παχυσαρκίας, αρρυθμιών και, τελικά, σε αυξημένο κίνδυνο για καρδιακή προσβολή, καρδιακή ανεπάρκεια ή εγκεφαλικό.

Πολιτικές εξελίξεις και επόμενα βήματα

Παρά τα επιστημονικά ευρήματα που συγκλίνουν στην επιβάρυνση της υγείας από την εποχική αλλαγή της ώρας, οι προσπάθειες για οριστική κατάργηση της θερινής ώρας σε επίπεδο κρατών «έχουν εγκαταλειφθεί» προς το παρόν, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι πολλών χωρών, να συνεχίσουν να ρυθμίζουν τα ρολόγια τους δύο φορές ετησίως. Η μελέτη, όπως σχολιάζει ο Dr. Zeitzer, δεν προτείνει απλώς ιατρικά μέτρα αλλά καλεί σε διεπιστημονική συνεργασία: «Το επόμενο βήμα στην εργασία θα είναι να συγκεντρωθούν οι διάφοροι ειδικοί ενδιαφερόμενοι για να κατανοήσουν το σύνολο των αλλαγών στις οποίες οδηγούν οι διαφορετικές πολιτικές ώρας δηλαδή, άνθρωποι που κατανοούν τον αντίκτυπο της αλλαγής ώρας στην άσκηση, τη διατροφή, την ασφάλεια, τα οικονομικά κ.λπ.».

Οδηγίες προς πολίτες και ασθενείς — Πρακτικές συμβουλές

Ενώ οι πολιτικές αποφάσεις καθυστερούν και η επιστήμη προτείνει σενάρια με όφελος για τη δημόσια υγεία, οι κλινικοί γιατροί συστήνουν προσεκτικά βήματα για την προστασία ευάλωτων ομάδων, ιδίως όσων πάσχουν από καρδιαγγειακές νόσους ή άλλες χρόνιες παθήσεις. Οι συστάσεις που αναφέρονται στην κάλυψη της μελέτης περιλαμβάνουν:

• Αυξημένη έκθεση στο φυσικό φως κατά τη διάρκεια της ημέρας: ειδικά πρωινό φως, για να ενισχυθεί και να «κλειδώσει» το κιρκάδιο σήμα.
• Σταθερό πρόγραμμα ύπνου: στοχεύοντας 7–9 ώρες ύπνου κάθε βράδυ.
• Σταδιακή προσαρμογή πριν την αλλαγή της ώρας: μια πρακτική που προτείνεται είναι να δοκιμάσει κανείς να πηγαίνει για ύπνο λίγο αργότερα τις ημέρες που προηγούνται της αλλαγής της ώρας το φθινόπωρο, ώστε η μετάβαση στο νέο ωράριο ύπνου-αφύπνισης να είναι ομαλότερη.
• Υγιεινές συνήθειες: ισορροπημένη διατροφή και τακτική άσκηση, που είναι γνωστό ότι προάγουν καλό ύπνο και βελτιώνουν το μεταβολικό προφίλ.
• Επαφή με τον ιατρό: για άτομα με χρόνια πάθηση ή ανησυχίες σχετικά με το πώς ο ύπνος επηρεάζει την υγεία τους, η συζήτηση με τον γιατρό ή τον καρδιολόγο είναι απαραίτητη για εξατομικευμένες οδηγίες.

Ο Dr. Chen προειδοποιεί συγκεκριμένα ότι «η απώλεια μιας ώρας ύπνου με την «προώθηση της άνοιξης» προκαλεί σημαντική διαταραχή στο κιρκάδιο ρολόι του σώματος. Για ασθενείς με υποκείμενες χρόνιες παθήσεις, αυτό μπορεί να είναι αρκετό για να οδηγήσει σε ένα σοβαρό καρδιαγγειακό συμβάν, όπως καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό επεισόδιο».

Συμπέρασμα: μικρές αλλαγές, μεγάλες συνέπειες

Η μελέτη του Stanford Medicine, όπως δημοσιεύθηκε στα PNAS, προσθέτει ποσοστά και αριθμούς στην επιχειρηματολογία υπέρ της σταθερότητας στην πολιτική ώρας: σύμφωνα με τα μοντέλα, η μόνιμη χειμερινή ώρα προσφέρει τα μεγαλύτερα συνολικά οφέλη για την υγεία στον πληθυσμό, ενώ η μόνιμη θερινή ώρα προσφέρει σημαντικά, αλλά μικρότερα, οφέλη σε σύγκριση με τη συνέχιση των εξαμηνιαίων αλλαγών.

Τα ευρήματα ενισχύουν την έντονη επιστημονική συζήτηση για το πώς η πολιτική επιλογή της ώρας (μόνιμη χειμερινή, μόνιμη θερινή ή εξαμηνιαίες αλλαγές) μεταφράζεται μέσω της έκθεσης στο φως και της ρύθμισης του κιρκάδιου ρολογιού, σε κρίσιμα αποτελέσματα δημόσιας υγείας: από την παχυσαρκία έως τα εγκεφαλικά επεισόδια και τις καρδιαγγειακές νόσους.