Το εφιαλτικό σενάριο για το πού θα χτυπήσει η επόμενη πανδημία και με ποιον τρόπο – Πώς ένα μωρό στην Αφρική μπορεί να προκαλέσει παγκόσμια καταστροφή

Η επόμενη πανδημία ενδέχεται να ξεκινήσει με τον θάνατο ενός μόνο μωρού στην Αφρική και να φτάσει να σκοτώσει περισσότερους από επτά εκατομμύρια Αμερικανούς, με 20 φορές περισσότερους θανάτους σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό είναι το συγκλονιστικό συμπέρασμα ενός «διανοητικού πειράματος» που διεξήγαγε ο κορυφαίος Αμερικανός επιδημιολόγος Μάικλ Τ. Όστερχολμ.

Ακόμα πιο τρομακτικό είναι το γεγονός ότι, σύμφωνα με τον ίδιο, αυτή η καταστροφή δεν μπορεί να αποφευχθεί. «Το Μεγάλο», όπως το χαρακτηρίζει, «δεν είναι προαιρετικό».

Ο καθηγητής Όστερχολμ, ένας από τους πιο έντονους υποστηρικτές των εμβολίων για την καταπολέμηση της COVID-19 κατά τη διάρκεια της τελευταίας πανδημίας, είναι ιδρυτικός διευθυντής του Κέντρου Έρευνας και Πολιτικής Λοιμωδών Νοσημάτων. Ο 72χρονος γιατρός, που επίσης συνέβαλε στον περιορισμό της επιδημίας Έμπολα το 2014, χρησιμοποιεί γλώσσα αποκάλυψης, πιο συνηθισμένη σε θρησκευτικούς φανατικούς παρά σε γιατρούς.

Στο νέο του βιβλίο, The Big One, υποστηρίζει ότι η επόμενη παγκόσμια επιδημία θα είναι «σαν βιολογική βόμβα που εκρήγνυται… Ο κόσμος θα καεί ξανά». Αν αυτό ακούγεται σαν πρόβλεψη πυρηνικού ολοκαυτώματος, ο Όστερχολμ προειδοποιεί ότι ο αντίκτυπος μιας πανδημίας πλήρους κλίμακας, κάτι που κάνει την COVID-19 να φαίνεται σαν πρόβα, θα είναι χειρότερος από οποιαδήποτε ατομική έκρηξη.

«Δαπανούμε δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο για την εθνική άμυνα και ασφάλεια στις ΗΠΑ», λέει, «αλλά οι πανδημίες έχουν σκοτώσει περισσότερους ανθρώπους στη σύγχρονη εποχή από όλους τους πολέμους στην ιστορία. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ο καθένας από εμάς παραμένει σε πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο από μικροβιακούς εχθρούς παρά από ανθρώπινους».

Ο Όστερχολμ αποφεύγει να δεσμευτεί σχετικά με το τι προκάλεσε την εξάπλωση της COVID-19, αν ήταν μια ζωονόσος που μεταπήδησε από νυχτερίδες και πιθανώς άλλα ζώα ή ένα ανθρώπινο κατασκευασμένο παθογόνο που διέφυγε από το Ινστιτούτο Ιολογίας της Ουχάν στην Κίνα, όπου οι επιστήμονες ενίσχυαν ιούς με ιδιότητες «αύξησης λειτουργίας». Ανεξαρτήτως της αλήθειας, επισημαίνει ότι πρέπει να είμαστε συνεχώς σε επιφυλακή για νέες και θανατηφόρες μορφές ασθενειών που περνούν από το ζωικό βασίλειο στον άνθρωπο, με πιθανότερες πηγές νυχτερίδες, χοίρους και πτηνά.

Πηγές μόλυνσης

Πιθανές πηγές μόλυνσης αποτελούν και οι πίθηκοι, που μπορεί να φέρουν ασθένειες άγνωστες στους ανθρώπους, για τις οποίες θα έχουμε ελάχιστη ή καθόλου ανοσία. Μία από αυτές εμφανίστηκε πριν από σχεδόν 80 χρόνια στο δάσος Ζίκα στην Ουγκάντα, ένας φλαβοϊός που αρχικά φαινόταν σχετικά αβλαβής. Προκαλούσε ήπιο εξάνθημα, επιπεφυκίτιδα και μυϊκούς πόνους, αλλά πριν από δέκα χρόνια διαπιστώθηκε ότι μπορούσε να προκαλέσει σύνδρομο Guillain-Barré, μια παραλυτική αυτοάνοση ασθένεια. Μία επιδημία στη Βραζιλία είχε ως αποτέλεσμα, επίσης, να γεννηθούν μωρά με μικροκεφαλία, με κεφάλια ασυνήθιστα μικρά και μη αναπτυγμένους εγκεφάλους.

Για να δείξει την ποικιλία των κινδύνων των ζωονόσων, ο Όστερχολμ ξεκινά το «διανοητικό του πείραμα» με μια αναπνευστική λοίμωξη που μεταδόθηκε από καμήλες στον άνθρωπο. Δεν πρόκειται για φαντασία: το 2012 εμφανίστηκε στην Αραβική Χερσόνησο η επιδημία κορονοϊού που ονομάστηκε Middle East Respiratory Syndrome (MERS), μεταδιδόμενη από καμήλες. Η MERS είχε εξαιρετικά υψηλό ποσοστό θνησιμότητας. Ο Όστερχολμ εκτιμά ότι η COVID-19 είχε ποσοστό θανάτου περίπου 3,4%, ενώ η MERS ήταν δέκα φορές πιο θανατηφόρα, περίπου ένας στους τρεις.

Τα «διανοητικά πειράματα», αγαπημένη μέθοδος του Άλμπερτ Αϊνστάιν και γνωστά ως «war-gaming» σε στρατιωτικούς κύκλους, χρησιμοποιούνται για να προσομοιώσουν μια πανδημία από τις πρώτες λοιμώξεις έως τα μαζικά lockdowns και να εντοπιστούν οι καλύτερες αντιδράσεις, ώστε η ανθρωπότητα να είναι καλύτερα προετοιμασμένη όταν αντιμετωπίσει την επόμενη διεθνή ιατρική κρίση.

Ένα από τα συμπεράσματα της COVID-19 είναι ότι κάποιοι άνθρωποι μπορεί να αρρωστήσουν, αλλά να μην μεταδώσουν ποτέ τον ιό, ενώ άλλοι είναι «super-spreaders», που κατά τύχη μεταδίδουν την ασθένεια σε δεκάδες, εκατοντάδες ή και χιλιάδες άλλους. Στο χειρότερο σενάριο, αυτοί μπορούν να μεταφέρουν τον ιό σε άλλη ήπειρο, επιταχύνοντας τη διάδοση πέρα από κάθε φαντασία.

Έτσι ξεκινούν όλα

Όπως αναφέρει η Daily Mail, η φανταστική επιδημία του Όστερχολμ ξεκινά στα σύνορα της Κένυας με την εμπόλεμη Σομαλία. Οι αγρότες που επιβιώνουν από την ξηρασία συχνά βλέπουν τα παιδιά τους να πεθαίνουν από χολέρα, ιλαρά και δάγκειο πυρετό. Η ασθένεια που εξαπλώνεται όμως είναι διαφορετική, περισσότερο σαν γρίπη, με ρίγη, έντονο βήχα, μυϊκούς πόνους και επίμονο, θαμπό πονοκέφαλο. Ο τοπικός γιατρός μπορεί να συμβουλεύσει μόνο να πίνουν νερό και να ξεκουράζονται, πράγματα δύσκολα για τις αγροτικές οικογένειες της περιοχής.

Η κατάσταση επιδεινώνεται, καθώς καμήλες αρρωσταίνουν και πεθαίνουν, αφαιρώντας πολύτιμους πόρους για άλεσμα καλαμποκιού, άντληση νερού, μεταφορά προϊόντων και γάλα. Ο υγειονομικός, κατά την επίσκεψή του στα χωριά, δεν γνωρίζει ότι φέρει τον ιό και γίνεται ο πρώτος super-spreader. Πολλές μητέρες και παιδιά που εμβολιάζει θα μολυνθούν από εκείνον.

Η ασθένεια όμως ξεπερνά τα χωριά. Μια οικογένεια που έχασε τη σοδειά της μεταβαίνει σε ένα προσφυγικό στρατόπεδο 50 μίλια μακριά. Στον δρόμο, το μωρό αναπτύσσει συνεχόμενο, βασανιστικό βήχα και τρεις μέρες μετά τον θάνατό του στο στρατόπεδο γίνεται η αφετηρία της παγκόσμιας διάδοσης. Το υποθετικό σενάριο βασίζεται σε μια ποικιλία MERS που μολύνει μέσω αέρα, απλά με την εισπνοή, καθιστώντας τον ιό εξαιρετικά μεταδοτικό.

Ο Όστερχολμ πιστεύει ότι ακριβώς αυτό έκανε την COVID-19 τόσο ιογενή και μεταδοτική. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι περισσότεροι γιατροί αρνούνταν να πιστέψουν ότι ο κορονοϊός μεταδιδόταν από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω του αέρα. Θεωρούσαν ότι επρόκειτο για νόσο επαφής, που μεταδίδεται μέσω σταγονιδίων σάλιου, όταν οι άνθρωποι στέκονται και μιλούν πολύ κοντά ο ένας στον άλλο. Στα αρχικά στάδια της πανδημίας, οι επίσημες οδηγίες ήταν να πλένουν όλοι συχνά τα χέρια τους, για να μειωθεί ο κίνδυνος μόλυνσης μέσω της επαφής, και να φορούν μάσκες, για να εμποδιστούν τα αερομεταφερόμενα σταγονίδια.

Και τα δύο μέτρα ήταν κατά κύριο λόγο αναποτελεσματικά. Ο Όστερχολμ τονίζει ότι η μόνη αποτελεσματική προφύλαξη είναι η χρήση πιστοποιημένου αναπνευστήρα N95, μιας πλαστικής συσκευής αναπνοής, παρόμοιας με τις μάσκες αερίου που χρησιμοποιούνταν κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αναγνωρίζει πόσο ακραίο μπορεί να φανεί αυτό στους περισσότερους ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων αυτών που εργάζονται σε νοσοκομεία ή σε χώρους με μεγάλο συνωστισμό, όπως τα προσφυγικά στρατόπεδα. «Μπορείς να αλλάξεις τις συνήθειές σου και να μειώσεις κακές συνήθειες για την προαγωγή της υγείας», λέει, «αλλά δεν μπορείς να σταματήσεις να αναπνέεις – οπότε η ιδέα να κολλήσεις κάτι απλώς με την εισπνοή είναι τρομακτική».

Στο «διανοητικό του πείραμα», φυσικά, κανείς στο προσφυγικό στρατόπεδο Χαγαντέρα στην Κένυα δεν έχει πρόσβαση σε αναπνευστήρες N95. Η ασθένεια που εισάγεται στην πόλη των σκηνών από μια απεγνωσμένη οικογένεια με το πεθαμένο μωρό τους εξαπλώνεται γρήγορα, με το νοσοκομείο ως επίκεντρο. Ορισμένοι γιατροί ζουν στην πρωτεύουσα Ναϊρόμπι, στην περιοχή Ιστλέι, και παίρνουν τον ιό μαζί τους στο σπίτι, με αποτέλεσμα η ασθένεια να εξαπλώνεται σε όλη την πόλη. Τα ζεστά, γεμάτα λεωφορεία που κάνουν το επταμισάωρο ταξίδι μεταξύ Ιστλέι και του προσφυγικού στρατοπέδου λειτουργούν ως ιδανικά κλουβιά για τη διάδοση του ιού, που ταυτόχρονα γίνεται πιο θανατηφόρος.

Η ασθένεια είναι εξαιρετικά μεταδοτική κατά την περίοδο επώασής της, όταν δεν μπορεί να ανιχνευθεί, και στη συνέχεια εξελίσσεται γρήγορα σε πολύ σοβαρή. Τα νοσοκομεία του Ναϊρόμπι υπερφορτώνονται γρήγορα και σε περίπου το ένα τρίτο των περιπτώσεων η ασθένεια είναι θανατηφόρα. Πλέον η μυστηριώδης νόσος έχει όνομα: σύνδρομο αιφνίδιας οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας, ή SARDS. Οι ευρωπαϊκές και αμερικανικές αρχές υγείας αρχίζουν να προειδοποιούν για τις συνέπειες, εάν το SARDS εξαπλωθεί παγκοσμίως, αλλά είναι ήδη αργά.

Ένας Γάλλος ανθρωπιστής βρίσκεται στο τέλος της θητείας του στο Χαγαντέρα όταν μολύνεται με SARDS. Χωρίς να γνωρίζει ότι έχει προσβληθεί, ταξιδεύει πίσω στην Ευρώπη, περνώντας πρώτα από το αεροδρόμιο Σαρλ ντε Γκωλ στο Παρίσι και έπειτα μέσω του εθνικού σιδηροδρομικού δικτύου, μεταδίδοντας τη νόσο σε εκατοντάδες ανθρώπους. Την ίδια στιγμή, ένας Ινδονήσιος επιχειρηματίας ολοκληρώνει τη συμφωνία του στο Ναϊρόμπι και πετάει στην πατρίδα του μέσω Κωνσταντινούπολης. Μέσα σε λίγες ώρες, η εξαιρετικά μεταδοτική ασθένεια εξαπλώνεται στη Μέση Ανατολή και τη νοτιοανατολική Ασία.

Έφτασε στην Αμερική

Προτού οι αμερικανικές αρχές μπορέσουν να περιορίσουν τα διεθνή ταξίδια, ένας άνδρας εμφανίζεται στο τμήμα επειγόντων στη Μινεσότα. Οι σοκαρισμένοι γιατροί διαγιγνώσκουν SARDS και τον τοποθετούν άμεσα σε θάλαμο απομόνωσης, αλλά τα πρωτόκολλα του νοσοκομείου δεν απαιτούν χρήση αναπνευστήρα N95, με αποτέλεσμα το προσωπικό και οι ασθενείς να εκτίθενται στην ασθένεια στο πιο μεταδοτικό και επικίνδυνο στάδιό της.

Αυτό δεν είναι όμως το χειρότερο. Ο άνδρας περιγράφει το πρόσφατο ταξίδι του από τη Σομαλία στις ΗΠΑ: 300 μίλια με φορτηγό μέχρι την πρωτεύουσα Μογκαντίσου, ακολούθως πτήσεις από τρία διαδοχικά αεροδρόμια, φτάνοντας στο Κατάρ, μετά στο Ντάλας Φορτ Γουόρθ, περνώντας από τις αμερικανικές Υπηρεσίες Τελωνείων και Μετανάστευσης, και τέλος στο Μινεάπολις-Σεντ Πολ. Στις πολυσύχναστες ουρές για ασφάλεια, επιβίβαση, τελωνεία και μετανάστευση, στεκόταν κοντά σε πάνω από 1.000 επιβάτες που κατευθύνονταν προς τις ΗΠΑ.

Το SARDS έχει φτάσει. Πριν τελειώσει η επιδημία, θα έχει σκοτώσει στην ίδια τη χώρα των ΗΠΑ τόσους ανθρώπους όσους έχασαν όλες οι πλευρές στα πεδία μαχών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όταν ο καθηγητής Μάικλ Τ. Όστερχολμ μιλά για The Big One, εννοεί ακριβώς αυτό.