Επιστήμονες δίνουν απάντηση στην παράξενη επιδημία του 1518 – Γιατί άνθρωποι σε έκσταση χόρευαν μέχρι εξάντλησης και θανάτου

Το καλοκαίρι του 1518, μέσα στη ζέστη του Ιουλίου στο Στρασβούργο, μια γυναίκα βγήκε ξαφνικά στους δρόμους και άρχισε να χορεύει, όχι από χαρά ή επειδή γιόρταζε, αλλά λες και ήταν αναγκασμένη να κινείται διαρκώς.

Μέσα σε λίγες μέρες, δεκαδες άλλοι την ακολούθησαν και μέχρι το τέλος του μήνα, εκατοντάδες άνθρωποι στριφογύριζαν και σείονταν ασταμάτητα. Χόρευαν μέχρι που μάτωναν τα πόδια τους, μέχρι να καταρρεύσουν από εξάντληση και ορισμένοι μέχρι θανάτου.

Αυτό το παράξενο, μυστηριώδες και τρομακτικό φαινόμενο, που έμεινε γνωστό στην ιστορία ως «η Πανούκλα του Χορού του 1518», εξηγήθηκε σε μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Frontiers of Neurology and Neuroscience. Οι ερευνητές απέδωσαν τον παραληρηματικό χορό σε μαζική ψυχογενή ασθένεια – μια κατάσταση όπου το ψυχολογικό άγχος εκδηλώνεται σωματικά μέσα σε μια κοινότητα.

Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι κάτοικοι του Στρασβούργου, υπό την πίεση λιμού, ασθενειών και έντονης θρησκευτικής αγωνίας, ίσως βίωσαν συλλογικό στρες τόσο έντονο, που ξέσπασε σε ανεξέλεγκτο χορό. Το μείγμα κοινωνικού τραύματος και δεισιδαιμονιών μετέτρεψε τις περίεργες κινήσεις μιας γυναίκας σε μια ολόκληρη δημόσια κρίση.

Στρασβούργο, 1518: Μια πόλη στα όρια

Στις αρχές του 16ου αιώνα, το Στρασβούργο βίωνε μεγάλες δυσκολίες. Κακές σοδειές, υψηλές τιμές στα δημητριακά και επιδημίες είχαν αφήσει τον πληθυσμό αποδυναμωμένο και πεινασμένο. Πολλοί πίστευαν ότι βρίσκονταν υπό θεϊκή τιμωρία.

Όταν η Frau Troffea, ξεκίνησε τον μανιακό χορό της, όλοι απέδωσαν το ξέσπασμα στα «κακά δαιμόνια». Μάλιστα οι τοπικές αρχές, σύμφωνα με τις καταγραφές, ενθάρρυναν την ίδια και όσους την ακολούθησαν στην έκσταση, να συνεχίζουν να χορεύουν υποστηρίζοντας πως έτσι καθαρίζονταν από τους δαίμονες που τους κυρίευαν.

Όμως καθώς οι μέρες περνούσαν, η κατάσταση ξέφυγε. Οι αγορές και οι πλατείες γέμιζαν με ανθρώπους που λικνίζονταν και τραντάζονταν – άλλοι γελούσαν, άλλοι έκλαιγαν, άλλοι προσεύχονταν. Οι γιατροί κλήθηκαν, αλλά οι θεραπείες τους – από αφαίμαξη μέχρι μουσική – επιδείνωσαν την κρίση.

Μάλιστα, προσλήφθηκαν ολόκληρες μπάντες για να «βοηθήσουν στην ίαση», αλλά η μουσική απλώς επιτάχυνε τον ρυθμό της τρέλας. Κούραση, πυρετός και παραφροσύνη σάρωσαν την πόλη. Πολλοί κατέρρεαν στη μέση του δρόμου.

Τι προκάλεσε την «Πανούκλα του Χορού»;

Αιώνες τώρα, ιστορικοί και επιστήμονες προσπαθούν να εξηγήσουν τι προκάλεσε αυτό το ανεξήγητο ξέσπασμα. Μια παλιά θεωρία απέδιδε την αιτία στη δηλητηρίαση από εργοτίνη – μια τοξική μούχλα που αναπτύσσεται στη βρεγμένη σίκαλη και μπορεί να προκαλέσει παραισθήσεις και σπασμούς. Αν και αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει το παραλήρημα, η εργοτίνη προκαλεί και έντονους πόνους και μυϊκές συσπάσεις – συμπτώματα που κάνουν αδύνατο τον παρατεταμένο χορό.

Σήμερα, οι περισσότεροι ερευνητές στρέφονται προς την ψυχολογική εξήγηση. Η επικρατέστερη θεωρία βλέπει την κρίση του 1518 ως μια μαζική υστερία – ένα ξέσπασμα σωματικής αντίδρασης σε συλλογικό τραύμα και θρησκευτικό φόβο. Μια κοινωνία βυθισμένη σε πεποιθήσεις της Αποκάλυψης, στην πείνα και στην αρρώστια, ενδέχεται να διοχέτευσε τον πόνο της σε μια «μεταδοτική» σωματική έκφραση. Με λίγα λόγια, χορεύανε γιατί δεν μπορούσαν να αντέξουν την πραγματικότητα.

Ο ρόλος της θρησκείας

Η θρησκευτική έξαρση έπαιξε βασικό ρόλο στη διάδοση του φαινομένου. Πολλοί πίστευαν ότι ο Άγιος Βίτος, προστάτης των χορευτών και των διασκεδαστών, μπορούσε να καταραστεί ανθρώπους με ανεξέλεγκτες κινήσεις αν προσβαλλόταν. Καθώς εξαπλωνόταν ο πανικός, η εκκλησία οργάνωσε λιτανείες και τελετές προς τιμήν του αγίου, ελπίζοντας να κατευνάσει τη «θεϊκή οργή» του. Τραγική ειρωνεία είναι πως αυτές οι συναθροίσεις ενίσχυσαν την εξάπλωση του φόβου και όλο και περισσότεροι ξεσπούσαν.

Το επεισόδιο αποκαλύπτει τη δύναμη της πίστης και της κοινωνικής επιρροής. Παρόμοιες κρίσεις συλλογικής συμπεριφοράς έχουν καταγραφεί ανά τους αιώνες – από λιποθυμίες σε μοναστήρια μέχρι επιδημίες γέλιου σε σχολεία. Οι άνθρωποι είναι βαθιά κοινωνικά όντα και, υπό πίεση, αντικατοπτρίζουν τα συναισθήματα των γύρω τους – μερικές φορές μέχρι και τη σωματική κατάρρευση.

Η μαζική υστερία στον σύγχρονο κόσμο

Μπορεί μια επιδημία χορού να μοιάζει απίθανη σήμερα, όμως η ψυχολογία πίσω από την «Πανούκλα του Χορού» είναι εξαιρετικά επίκαιρη. Μαζικό άγχος, ηθικός πανικός και μεταδοτικός φόβος εξακολουθούν να επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας, απλώς πλέον εξαπλώνονται μέσω των social media αντί για τις πλατείες. Η «χορευτική πανούκλα» ήταν ο καθρέφτης της ανθρώπινης ευαλωτότητας και των περίεργων τρόπων με τους οποίους αναζητούμε λύτρωση από τον πόνο και το αδιέξοδο.