Εγκεφαλικό και ανεύρυσμα: Ποια είναι η διαφορά

Τα εγκεφαλικά επεισόδια και τα ανευρύσματα του εγκεφάλου παραμένουν δύο από τις πιο σημαντικές, αλλά συχνά παρεξηγημένες αιτίες αιφνίδιων νευρολογικών επεισοδίων και σοβαρής αναπηρίας. Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Νευρολογικών Διαταραχών και Εγκεφαλικού Επεισοδίου (NINDS), ενώ για πολλούς αποτελούν «άγνωστες» ιατρικές έννοιες, η κατανόηση του τι πραγματικά συμβαίνει στο σώμα πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από ένα τέτοιο επεισόδιο, μπορεί να αποδειχθεί καθοριστική για τη ζωή.

Τι είναι το εγκεφαλικό: η βασική, αλλά κρίσιμη διάκριση

Το εγκεφαλικό επεισόδιο (stroke) δεν είναι νόσος αλλά σύνδρομο: μια κατάσταση κατά την οποία ξαφνικά ένα μέρος του εγκεφάλου παύει να αιματώνεται επαρκώς. Η βλάβη μπορεί να είναι:

• Ισχαιμική, όταν ένας θρόμβος φράζει μια αρτηρία του εγκεφάλου.
• Αιμορραγική, όταν ένα αγγείο σπάει και το αίμα διαχέεται μέσα στον εγκέφαλο ή γύρω από αυτόν.

Αυτό σημαίνει ότι η λέξη «εγκεφαλικό» περιγράφει το αποτέλεσμα, όχι την αιτία.

Τι είναι το ανεύρυσμα: μια σιωπηλή δομική βλάβη

Το εγκεφαλικό ανεύρυσμα είναι μια εντοπισμένη εξοίδωση στο τοίχωμα ενός αιμοφόρου αγγείου, συχνά σε σημεία διακλάδωσης όπου οι δυνάμεις πίεσης είναι μεγαλύτερες.

Το ανεύρυσμα δεν είναι από μόνο του εγκεφαλικό επεισόδιο. Όμως, η ρήξη του μπορεί να προκαλέσει υπαραχνοειδή αιμορραγία, μια μορφή αιμορραγικού εγκεφαλικού με υψηλή θνησιμότητα.

Οι περισσότερες υπαραχνοειδείς αιμορραγίες που δεν οφείλονται σε τραύμα προέρχονται από ρήξη ανευρύσματος.

Γιατί σπάνε τα ανευρύσματα — Τι λένε οι ειδικοί

Οι νευροχειρουργοί τονίζουν ότι «η πίεση που ασκείται συνεχώς στο εξασθενημένο τοίχωμα ενός ανευρύσματος το κάνει ευάλωτο στη ρήξη». Η χρόνια υπέρταση, το κάπνισμα και γενετικοί παράγοντες αποτελούν την «τέλεια καταιγίδα».

Σύγχρονες κλινικές μελέτες δείχνουν ότι η σταθερότητα ενός ανευρύσματος εξαρτάται όχι μόνο από το μέγεθος, αλλά και από τη μορφή του. Ανώμαλα, ασύμμετρα ανευρύσματα (με προεκβολές) εμφανίζουν μεγαλύτερη πιθανότητα ρήξης.

Επιπλέον, ορισμένες κληρονομικές παθήσεις (όπως πολυκυστική νόσος των νεφρών, σύνδρομο Ehlers–Danlos και οικογενειακό ιστορικό πολλαπλών ανευρυσμάτων) αυξάνουν τον κίνδυνο δημιουργίας τους.

Ο «χειρότερος πονοκέφαλος της ζωής» και οι προειδοποιήσεις του οργανισμού

Ο ξαφνικός, εξαιρετικά έντονος πονοκέφαλος που πολλοί ασθενείς περιγράφουν ως «το πιο δυνατό χτύπημα στο κεφάλι» είναι χαρακτηριστικός της ρήξης ανευρύσματος. Συχνά συνοδεύεται από:

• ναυτία και έμετο
• διαταραχή της όρασης
• θάμβος, σύγχυση ή απώλεια συνείδησης
• δυσκαμψία αυχένα
• σπασμούς

Όμως εξίσου σημαντικό είναι το φαινόμενο των sentinel headaches («προειδοποιητικών» πονοκεφάλων). Έρευνες δείχνουν ότι 30–50% των ασθενών που τελικά υπέστησαν μεγάλη ρήξη είχαν βιώσει έναν απότομο, ιδιαίτερα έντονο πονοκέφαλο 6–20 ημέρες πριν. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι αυτά τα επεισόδια μπορεί να αντιστοιχούν σε μικρή, παροδική διαρροή αίματος από το ανεύρυσμα, μια μοναδική ευκαιρία πρόληψης που συχνά χάνεται γιατί δεν αναγνωρίζεται.

Νευρολόγοι τονίζουν: «Ο κεραυνοβόλος πονοκέφαλος δεν είναι ημικρανία. Αν ο πόνος κορυφώνεται σε λιγότερο από 1 λεπτό, πρέπει να αντιμετωπίζεται ως πιθανή ρήξη ανευρύσματος».

Πώς ξεχωρίζουν τα συμπτώματα εγκεφαλικού και ρήξης ανευρύσματος

Αν και πολλές εκδηλώσεις επικαλύπτονται, υπάρχουν διαφορές:

Συμπτώματα πιο ενδεικτικά εγκεφαλικού:

• Αδυναμία στη μία πλευρά του σώματος
• Ξαφνική δυσκολία στην ομιλία
• Απώλεια όρασης από το ένα μάτι ή διπλωπία
• Διαταραχή ισορροπίας ή συντονισμού

Συμπτώματα πιο ενδεικτικά ρήξης ανευρύσματος:

• Ξαφνικός, κεραυνοβόλος πονοκέφαλος
• Έμετος χωρίς ναυτία
• Πολύ γρήγορη επιδείνωση επιπέδου συνείδησης
• Δυσκαμψία αυχένα
• Έντονη φωτοφοβία

Στην πράξη, η επείγουσα διάγνωση μπορεί να γίνει μόνο με αξονική τομογραφία και, όταν χρειάζεται, αγγειογραφία εγκεφάλου.

Τι δείχνουν οι αριθμοί για τη ρήξη ανευρύσματος

• Περίπου 1 στους 4 ασθενείς πεθαίνει μέσα στις πρώτες 24 ώρες.
• Το συνολικό ποσοστό θνησιμότητας τους πρώτους 3 μήνες μπορεί να φτάσει το 40–50%.
• 10–20% δεν προλαβαίνουν να φτάσουν στο νοσοκομείο.
• Από τους επιζώντες, περίπου το 1/3 διατηρεί σοβαρά νευρολογικά ελλείμματα.

Η πρόγνωση εξαρτάται από το επίπεδο συνείδησης κατά την άφιξη και την ταχύτητα θεραπείας.

Η κλίμακα Hunt & Hess: τι σημαίνει για τον ασθενή

Οι νευρολόγοι χρησιμοποιούν την κλίμακα Hunt & Hess για να ταξινομήσουν τη βαρύτητα της υπαραχνοειδούς αιμορραγίας:

• Βαθμός 1: ήπιος πονοκέφαλος, ελάχιστη δυσκαμψία αυχένα
• Βαθμός 2: μέτριος/σοβαρός πονοκέφαλος, νευρολογικά ήπια σημεία
• Βαθμός 3: υπνηλία, σύγχυση, νευρολογικά ελλείμματα
• Βαθμός 4: λήθαργος, ημιπληγία
• Βαθμός 5: βαθύ κώμα, σχεδόν απουσία λειτουργιών

Όσο υψηλότερος ο βαθμός, τόσο χαμηλότερη η πιθανότητα επιβίωσης.

Η θεραπεία: Από τη σταθεροποίηση μέχρι την οριστική αντιμετώπιση

Η θεραπεία περιλαμβάνει:

Άμεση σταθεροποίηση:

Ένταση παρακολούθησης, έλεγχος πίεσης, αντιμετώπιση υδροκέφαλου, χρήση νιμοδιπίνης για πρόληψη αγγειόσπασμου.

Οριστική αντιμετώπιση του ανευρύσματος:

Υπάρχουν δύο τεχνικές:

• Νευροχειρουργικό clipping

Ανοιχτή χειρουργική επέμβαση, τοποθέτηση κλιπ στο στόμιο του ανευρύσματος ώστε να αποκλειστεί από την κυκλοφορία.

• Ενδοαγγειακό coiling

Ελάχιστα επεμβατική μέθοδος μέσω καθετήρα που γεμίζει το ανεύρυσμα με σπειράματα, εμποδίζοντας τη δομή να ξαναγεμίσει με αίμα.

Η μελέτη ISAT — Μια από τις σημαντικότερες στην ιστορία της νευροχειρουργικής

Η International Subarachnoid Aneurysm Trial (ISAT), σε πάνω από 2.000 ασθενείς, κατέληξε ότι σε συγκεκριμένους τύπους ανευρυσμάτων το coiling υπερτερεί του clipping όσον αφορά την επιβίωση και τη λειτουργική αποκατάσταση στον 1 χρόνο. Η μελέτη αυτή άλλαξε την παγκόσμια πρακτική, οδηγώντας σε ευρύτερη χρήση του ενδοαγγειακού χειρισμού.

Ωστόσο, πολλά ανευρύσματα εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται με clipping, ειδικά όταν έχουν περίπλοκη ανατομία ή βρίσκονται σε συγκεκριμένες θέσεις όπου το clipping προσφέρει καλύτερη μακροπρόθεσμη σταθερότητα.

Παράγοντες κινδύνου: τι μπορεί να μειώσει δραματικά τις πιθανότητες εγκεφαλικού ή ρήξης

• Ανεξέλεγκτη υπέρταση
• Κάπνισμα
• Χρήση κοκαΐνης/αμφεταμινών
• Καθιστική ζωή
• Παχυσαρκία
• Σακχαρώδης διαβήτης
• Υψηλή χοληστερίνη
• Οικογενειακό ιστορικό ανευρυσμάτων

Οι ειδικοί συμφωνούν ότι έως και 80% των εγκεφαλικών επεισοδίων μπορούν να προληφθούν με έλεγχο αυτών των παραγόντων.

Οι κλινικές οδηγίες: τι επιβάλλει η σωστή πρακτική

Οι διεθνείς οδηγίες επισημαίνουν:

• Άμεση αξονική σε κάθε ύποπτο κεραυνοβόλο πονοκέφαλο
• Αγγειογραφία εγκεφάλου όταν υπάρχει υποψία ανευρύσματος
• Έναρξη νιμοδιπίνης σε κάθε υπαραχνοειδή αιμορραγία
• Έγκαιρη απόφαση για clipping ή coiling
• Εξειδικευμένη νοσηλεία σε νευροχειρουργική/νευρολογική ΜΕΘ
• Παρακολούθηση για αγγειόσπασμο, υδροκέφαλο, ηλεκτρολυτικές διαταραχές

Η πρόγνωση: Τι περιμένει ο ασθενής μετά

Η αποκατάσταση μπορεί να είναι μακρά και δύσκολη. Τα συχνότερα μόνιμα προβλήματα περιλαμβάνουν:

• δυσκολίες λόγου και μνήμης
• κινητικές διαταραχές
• κόπωση και μειωμένη συγκέντρωση
• διαταραχές διάθεσης
• προβλήματα όρασης

Η ένταση των συμπτωμάτων εξαρτάται από την έγκαιρη παρέμβαση και τη σοβαρότητα της αρχικής βλάβης.

Συμπερασματικά

Τα ανευρύσματα και το εγκεφαλικό επεισόδιο δεν είναι το ίδιο, αλλά ένα ρήγμα ανευρύσματος μπορεί να οδηγήσει σε αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο και αιμορραγία μέσα ή γύρω από τον εγκέφαλο.

Τα συμπτώματα της ρήξης ενός ανευρύσματος ή πιθανής ρήξης περιλαμβάνουν έναν κεραυνοβόλο πονοκέφαλο. Αυτό είναι επίσης ένα σημάδι αιμορραγικού εγκεφαλικού επεισοδίου. Άλλα συνηθισμένα συμπτώματα περιλαμβάνουν αδυναμία ή παράλυση στη μία πλευρά του προσώπου και δυσκολία στην ομιλία και τη σκέψη.

Ένα ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο προκύπτει από απόφραξη και όχι από αιμορραγία στον εγκέφαλο. Οποιοδήποτε εγκεφαλικό επεισόδιο μπορεί να είναι απειλητικό για τη ζωή. Με ταχεία θεραπεία, ένα άτομο μπορεί να αναρρώσει. Ωστόσο, ενδέχεται να συνεχίσει να αντιμετωπίζει προβλήματα με την ομιλία, την κίνηση, τη σκέψη και άλλες λειτουργίες.

Για αυτόν τον λόγο, είναι απαραίτητο να αναζητήσετε επείγουσα ιατρική περίθαλψη εάν κάποιος φαίνεται να βιώνει εγκεφαλικό επεισόδιο ή ρήξη ανευρύσματος.