Το άβατο που έγινε τάση: Πώς οι δημόσιες τουαλέτες κατακτούν την ποπ κουλτούρα – Μόδα, τέχνη, σινεμά

Στη μόδα, στον κινηματογράφο, στην εικαστική τέχνη αλλά και στην πολιτική συζήτηση, η δημόσια τουαλέτα επανεμφανίζεται ως τόπος όπου συναντώνται το σώμα, η ταυτότητα και η διακριτικότητα.

Η δημόσια τουαλέτα — ένας χώρος που παραδοσιακά αντιμετωπιζόταν ως «μακριά από τα φώτα», ως το υποχρεωτικό σημείο ανάπαυσης του σώματος — έχει τα τελευταία χρόνια αναδειχθεί σε ένα παράξενο αλλά εξόχως διαλεκτικό πεδίο της ποπ κουλτούρας. Στη μόδα, στον κινηματογράφο, στην εικαστική τέχνη αλλά και στην πολιτική συζήτηση, η δημόσια τουαλέτα επανεμφανίζεται ως τόπος όπου συναντώνται το σώμα, η ταυτότητα και η διακριτικότητα.

Το γεγονός ότι οι δημόσιες τουαλέτες στην Αμερική είχαν ουσιαστικά εξαφανιστεί από τη δεκαετία του 1970 εξαιτίας δημοτικών περικοπών, τις καθιστά ακόμη πιο ιδιαίτερες ως πολιτιστικό στοιχείο εφόσον επανέρχονται στο προσκήνιο.

Στήνοντας πασαρέλα μέσα σε μια δημόσια τουαλέτα

Η εμφάνιση τους στην ποπ κουλτούρα δεν είναι απλώς ως σκηνικό· είναι ως σύμβολο. Στη συλλογή φθινοπώρου 2025 του οίκου Valentino ο δημιουργικός διευθυντής Alessandro Michele στήνει πασαρέλα μέσα σε ένα περιβάλλον δημόσιας τουαλέτας, με κόκκινες καμπίνες, καθρέφτες και γυναικεία‐ανδρική ένδυση να εναλλάσσονται· σημειώνει ότι «μια δημόσια τουαλέτα εξουδετερώνει και αναστέλλει το δυϊσμό ανάμεσα σε ό,τι παραμένει ιδιωτικό και ό,τι προορίζεται να μοιραστεί».

Μέσα από αυτή την επιλογή, το απλό «εξυπηρετικό» γίνεται θεατρικό, το ανώνυμο σώμα γίνεται έκθεση ταυτότητας και σκηνή. Η δημόσια τουαλέτα μεταμορφώνεται από τόπος ανάγκης σε τόπο επίδειξης, από σημείο ιδιωτικό σε μέσον δημόσιο — ή μάλλον, τόπο όπου η δημόσια και η ιδιωτική σφαίρα συγχέονται.

Παράλληλα, η δημόσια τουαλέτα λειτουργεί ως θέμα στην εικαστική έρευνα και στην αρχιτεκτονική. Στο The Tokyo Toilet Project, 17 τουαλέτες σε γειτονιές του Τόκιο έχουν ανασχεδιαστεί από διακεκριμένους αρχιτέκτονες, ενώ η ταινία Perfect Days του Wim Wenders αναδεικνύει τον καθαριστή δημόσιων τουαλετών ως ήρωα της καθημερινότητας· εκεί ο χώρος της δημόσιας τουαλέτας αποκτά μεταφυσικότητα («αν ο Θεός είναι μέσα σε όλα – τότε και στην τουαλέτα») και αναδεικνύεται ως σκηνικό αυτογνωσίας.

Ο όρος «latrinalia»

Δεν είναι όμως μόνο η «υψηλή» ερμηνεία. Στους τοίχους των καμπινών αποτυπώνονται οι υποσυνείδητες εκφράσεις της κοινωνίας: graffiti, αυτοανακοινώσεις, χειρονομίες ανυπακοής. Ο όρος «latrinalia» περιγράφει τα γραπτά στις δημόσιες τουαλέτες – από τα αρχαία λύματα της Πομπηίας ως τα σύγχρονα pub στην Αγγλία –, που αποκαλύπτουν τις παραχωρήσεις, τις επιθυμίες, τις ταυτότητες όσων πάνε στις δημόσιες τουαλέτες.

Η δημόσια τουαλέτα είναι επίσης πολιτική. Τα τελευταία χρόνια, οι νόμοι που περιορίζουν την πρόσβαση των τρανς ατόμων, η εγκληματοποίηση των συναντήσεων στον χώρο της ουρήθρας, το καθεστώς επίπλευσης της νυχτερινής κοινωνίας καθιστούν την τουαλέτα σημείο σύγκρουσης, τόπο όπου το σώμα και η ταυτότητα αναμετρώνται με τον κοινωνικό έλεγχο. Αυτή η κατάσταση, σε συνδυασμό με την αισθητική επανάληψη της τουαλέτας στη μόδα και την τέχνη, καθιστά τον χώρο όχι απλώς «ουδέτερο», αλλά φορτισμένο με νόημα.

Αν εξετάσουμε τη δημόσια τουαλέτα ως σύμβολο της ποπ κουλτούρας, βλέπουμε πως είναι ένας τόπος όπου το αυθόρμητο και το ελεγχόμενο συναντώνται. Η χρήση της ως σκηνικού στη μόδα δείχνει την επιθυμία να μετασχηματίσει το άβατο σε θέαμα· στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη, να μετατρέψει την ανάγκη σε έκφραση· και στη λαϊκή κουλτούρα, μέσω του graffiti, της αυτο-απεικόνισης — σε τόπο όπου η ανωνυμία συναντά την φωνή.

Οι δημόσιες τουαλέτες που κάποτε θεωρούνταν απλώς λειτουργικές εγκαταστάσεις, γίνονται αναγκαίες «εκθέσεις» κοινωνικών τάσεων: της προσωπικής ταυτότητας, της σύγκρουσης φύλου, της κατανάλωσης (ή της στέρησης) δημόσιου χώρου, της υγιεινής ως σημείου αξιοπρέπειας. Όταν ένα μοντέλο βγαίνει μια καμπίνα, όταν ένας εικαστικός καλλιτέχνης περιγράφει με κεραμικά πλακίδια τη «συνθήκη της ουρήθρας μέσα σε δημόσιο χώρο», όταν ένας φοιτητής γράφει στον τοίχο «Αγαπώ τη φίλη μου και δεν ντρέπομαι» — όλοι αυτοί οι τόποι συναντώνται στην τουαλέτα.

Έτσι, η δημόσια τουαλέτα στην ποπ κουλτούρα είναι μάλλον μια μικρογραφία του κοινωνικού τοπίου: εκεί όπου το σώμα γίνεται πολιτική, η ιδιωτικότητα δημόσια, η φήμη ανώνυμη, και η ανάγκη – δηλαδή η αποβολή – εντός ενός συστήματος ανταλλαγής υποτίθεται αδιάφορου. Η τουαλέτα προτείνεται ως μη-τόπος που γίνεται τόπος, ως περιθώριο που γίνεται επίκεντρο – κυρίως, τέχνης.