Επιστροφή στο… παρελθόν στους ελέγχους φύλου – Η ΔΟΕ εξετάζει γενετικά τεστ για τους Ολυμπιακούς Αγώνες

Το ενδεχόμενο επαναφοράς των γενετικών ελέγχων φύλου στους Ολυμπιακούς Αγώνες εξετάζει σοβαρά η ΔΟΕ, με την πρόεδρό της, Κίρστι Κόβεντρι, να εμφανίζεται έτοιμη να εγκρίνει τη διεξαγωγή τεστ PCR που θα προσδιορίζουν το βιολογικό φύλο των γυναικών αθλητριών που προκρίνονται σε μελλοντικές Ολυμπιάδες. Πρόκειται για μια πρακτική που είχε εγκαταλειφθεί πριν από περισσότερα από 30 χρόνια, με στόχο –όπως είχε ειπωθεί τότε– την αποφυγή ανθρώπινου πόνου και στιγματισμού.

Η απόφαση αναμένεται να ληφθεί λίγο πριν από την έναρξη των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων στο Μιλάνο, στις 6 Φεβρουαρίου, και ευθυγραμμίζεται με τη γραμμή που χάραξε πρόσφατα η World Athletics. Τον Ιούλιο, η παγκόσμια ομοσπονδία στίβου υποχρέωσε τις 1.015 αθλήτριες που συμμετείχαν στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα του Τόκιο να υποβληθούν σε τεστ PCR SRY, το οποίο ανιχνεύει το γονίδιο του χρωμοσώματος Υ, δείκτη βιολογικής αρρενωπότητας. Όσες δεν το περνούσαν, αποκλείονταν από τη συμμετοχή στη γυναικεία κατηγορία, ανεξαρτήτως αθλήματος.

Το μέτρο αφορά τόσο τρανς αθλήτριες όσο και αθλήτριες με διαφοροποιήσεις στα χαρακτηριστικά φύλου (DSD), δηλαδή γυναίκες στις οποίες αποδόθηκε γυναικείο φύλο κατά τη γέννηση αλλά διαθέτουν ανδρικά χρωμοσώματα. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται γνωστές περιπτώσεις όπως η Νοτιοαφρικανή ολυμπιονίκης Κάστερ Σεμένια, αλλά και η Αλγερινή πυγμάχος Ιμάν Κελίφ, η οποία κατέκτησε χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού.

Η μεγάλη δημοσιότητα γύρω από τη νίκη της Κελίφ αποτέλεσε έναν από τους λόγους που οδήγησαν την Κόβεντρι στη δημιουργία ειδικής επιτροπής μελέτης, υπό την προεδρία της νέας ιατρικής διευθύντριας της ΔΟΕ, Τζέιν Θόρντον, πρώην Ολυμπιονίκη στην κωπηλασία. Η ίδια η Κόβεντρι, χρυσή Ολυμπιονίκης στην κολύμβηση το 2004, έχει θέσει ως βασικό άξονα της πολιτικής της την «προστασία της γυναικείας κατηγορίας».

Μέχρι σήμερα, η ΔΟΕ ακολουθούσε μια πιο ευέλικτη προσέγγιση, αφήνοντας στις διεθνείς ομοσπονδίες την ευθύνη για τους κανονισμούς συμμετοχής. Η πιο διαδεδομένη πρακτική ήταν το όριο φυσικής τεστοστερόνης, το οποίο οι τρανς αθλήτριες και οι DSD αθλήτριες όφειλαν να μειώνουν μέσω φαρμακευτικής αγωγής. Ωστόσο, ενώ οι τρανς αθλήτριες συχνά αποδέχονταν τη διαδικασία, πολλές DSD αθλήτριες υπέστησαν σοβαρές σωματικές και ψυχολογικές συνέπειες, οδηγούμενες τελικά στην εγκατάλειψη του αθλητισμού.

Η επιστροφή των συστηματικών ελέγχων φύλου έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις στην επιστημονική κοινότητα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Ισπανίδας αθλήτριας Μαρία Χοσέ Μαρτίνες Πατίνιο, η οποία αποκλείστηκε τη δεκαετία του ’80 επειδή διέθετε χρωμόσωμα Υ, παρότι ο οργανισμός της ήταν πλήρως ανθεκτικός στην τεστοστερόνη και δεν της παρείχε κανένα αγωνιστικό πλεονέκτημα. Ο Φινλανδός γενετιστής Άλμπερτ ντε λα Σαπέλ είχε τότε χαρακτηρίσει την περίπτωσή της «τραγικό παράδειγμα της ανεπάρκειας των ελέγχων φύλου», ζητώντας την οριστική κατάργησή τους.

Σήμερα, επιστήμονες όπως η Σίλβια Καμπορέζι (Πανεπιστήμιο Λουβέν) και ο Τζόναθαν Οσπίνα (Πανεπιστήμιο Βαγιαδολίδ) προειδοποιούν ότι η επαναφορά των τεστ συνιστά σοβαρό ηθικό και επιστημονικό πισωγύρισμα, καθώς εξισώνει ανόμοιες κατηγορίες αθλητριών και αγνοεί τις ιατρικές, κοινωνικές και ψυχολογικές συνέπειες.

Εφόσον η ΔΟΕ εγκρίνει την εφαρμογή των ελέγχων ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του Λος Άντζελες το 2028, εκτός από τις ιδεολογικές αντιδράσεις θα κληθεί να αντιμετωπίσει και πρακτικά ζητήματα, ιδίως σε περιπτώσεις ανήλικων αθλητριών, όπου απαιτούνται ειδικά πρωτόκολλα συναίνεσης και ψυχολογικής υποστήριξης.