Ανήλικοι κληρονόμοι: Οι όροι και οι προθεσμίες για την αποποίηση κληρονομιάς

Το πλαίσιο για την αποποίηση κληρονομιάς από ανήλικους οι οποίοι βρίσκονται αντιμέτωποι με χρέη του θανόντος συγγενή τους ξεκαθαρίζει νέα εγκύκλιος της ΑΑΔΕ. Με τις οδηγίες αυτές, η Φορολογική Διοίκηση επιχειρεί να κλείσει κάθε «γκρίζα ζώνη» που υπήρχε γύρω από το πώς αντιμετωπίζονται ανήλικοι κληρονόμοι σε περιπτώσεις που η κληρονομιά περιλαμβάνει οφειλές προς το Δημόσιο ή άλλους πιστωτές.

Η εγκύκλιος διευκρινίζει ότι:

• Οι ανήλικοι θεωρούνται προσωρινοί κληρονόμοι όσο διαρκεί η προθεσμία αποποίησης και μέχρι να γίνει αποδοχή ή αποποίηση της κληρονομιάς, ρητά ή σιωπηρά.
• Διατηρούν το δικαίωμα αποποίησης έως και ένα έτος μετά την ενηλικίωσή τους, προκειμένου να προστατευτούν από απρόβλεπτα χρέη που μπορεί να «κουβαλά» η περιουσία του θανόντος.
• Η αποποίηση είναι άκυρη αν ο κληρονόμος έχει ήδη αποδεχθεί, ρητά ή σιωπηρά, την κληρονομιά, με τη σιωπηρή αποδοχή να προκύπτει από πράξεις που δείχνουν πρόθεση συμμετοχής στη διαχείρισή της.
• Κατά το διάστημα που «τρέχει» η προθεσμία αποποίησης, οι δανειστές, συμπεριλαμβανομένου του Δημοσίου, δεν μπορούν να στραφούν κατά των ανηλίκων ούτε να λάβουν μέτρα αναγκαστικής είσπραξης, εκτός αν η κληρονομιά κηρυχθεί σχολάζουσα.
• Αν, ωστόσο, η Φορολογική Διοίκηση έχει ήδη προχωρήσει σε δεσμεύσεις ή μέτρα είσπραξης εις βάρος ανηλίκων προσωρινών κληρονόμων, τα μέτρα πρέπει να αρθούν μόλις οι ίδιοι αποποιηθούν την κληρονομιά ή υποβάλουν σχετική αίτηση, ακόμη και αν δεν έχει παρέλθει η προθεσμία του ενός έτους από την ενηλικίωση.
• Επιπλέον, ποσά που παρακρατήθηκαν (π.χ. κατά την έκδοση αποδεικτικού ενημερότητας ή από μέτρα αναγκαστικής είσπραξης) επιστρέφονται στους αποποιηθέντες ή στους προσωρινούς κληρονόμους, εφόσον υποβληθεί σχετική αίτηση και τηρηθούν οι προβλεπόμενες διαδικασίες συμψηφισμού και ενημερότητας.
• Δεδομένου ότι η προθεσμία αποποίησης μπορεί να παρατείνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα, δημιουργώντας αβεβαιότητα ως προς την τύχη της κληρονομιάς, η ΑΑΔΕ ζητά από τις υπηρεσίες της να ενημερώνουν την αρμόδια αρχή για τον ενδεχόμενο ορισμό κηδεμόνα σχολάζουσας κληρονομιάς.
• Αρμόδιοι για τον ορισμό κηδεμόνα είναι ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών ή ο Γενικός Γραμματέας της οικείας Αποκεντρωμένης Διοίκησης, ύστερα από σχετική αίτηση της Φορολογικής Διοίκησης. Η διαδικασία αυτή ενεργοποιείται ιδίως όταν η κληρονομιά είναι επιβαρυμένη με σημαντικά χρέη ή όταν είναι σαφές ότι η εκκρεμότητα θα διαρκέσει για χρόνια.
• Επιτρέπεται η λήψη μέτρων αναγκαστικής είσπραξης κατά της σχολάζουσας κληρονομιάς, μέσω του διορισμένου κηδεμόνα, ώστε το Δημόσιο να διασφαλίζει τις απαιτήσεις του και να διακόπτεται η παραγραφή των οφειλών.

Παραδείγματα

1. Οφειλέτης του Δημοσίου απεβίωσε το έτος 2015 και κληρονομήθηκε εξ αδιαθέτου, μεταξύ άλλων, και από την ανήλικη, κατά τον χρόνο θανάτου του, εγγονή του (γεννηθείσα στις 12/6/2009). Τον Μάρτιο του 2023, πριν από την ενηλικίωσή της, η προσωρινή κληρονόμος προέβη διά των νομίμων αντιπροσώπων της και σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις σε αποποίηση της επαχθείσας κληρονομίας του παππού της ενώπιον του τότε αρμόδιου Ειρηνοδικείου. Η αποποίηση αυτή είναι νόμιμη και εμπρόθεσμη, ως υποβληθείσα εντός της προθεσμίας, ήτοι πριν παρέλθει ένα έτος από την ενηλικίωση της προσωρινής κληρονόμου.
2. Οφειλέτης του Δημοσίου απεβίωσε το έτος 1998. Η σύζυγος και τα τέσσερα τέκνα του θανόντος αποποιήθηκαν νομίμως και εμπροθέσμως την κληρονομία. Ο εγγονός του θανόντος, ο οποίος (γεννηθείς στις 7/1/1984) ήταν ανήλικος κατά τον χρόνο θανάτου του τελευταίου, προέβη σε αποποίηση της επαχθείσας σε αυτόν κληρονομίας στις 18/4/2002, ήτοι μετά την ενηλικίωσή του και πριν παρέλθει ένα έτος από αυτήν. Η δήλωση αποποίησης της κληρονομίας είναι νόμιμη και εμπρόθεσμη, ως υποβληθείσα εντός της προθεσμίας.
3. Οφειλέτης του Δημοσίου απεβίωσε στις 2/4/2007 και κληρονομήθηκε εξ αδιαθέτου και από τον ανήλικο, κατά τον χρόνο θανάτου του, γιο του (γεννηθέντα στις 11/7/2005). Η σύζυγος του θανόντος οφειλέτη και μητέρα του ανήλικου κληρονόμου προέβη την 1η/6/2007, ήτοι εντός τετραμήνου από τον θάνατο του κληρονομούμενου, σε δήλωση αποδοχής κληρονομίας με το ευεργέτημα της απογραφής για λογαριασμό του ανηλίκου τέκνου της. Στις 27/10/2023, ήτοι εντός έτους μετά την ενηλικίωσή του, το τέκνο του θανόντος προέβη σε δήλωση αποποίησης της επαχθείσας σε αυτό κληρονομίας. Η δήλωση αποποίησης της κληρονομίας το έτος 2023 είναι άκυρη, επειδή έχει προηγηθεί (ρητή) αποδοχή της κληρονομίας από τον νόμιμο εκπρόσωπο του κληρονόμου πριν από την ενηλικίωσή του.