Σαν σήμερα 28 Δεκεμβρίου: Οι Ελληνίδες διεκδικούν ψήφο για πρώτη φορά – Από τη σύσκεψη του 1919 στις κάλπες του 1956

Στις 28 Δεκεμβρίου 1919, ο Όμιλος των Ελληνίδων Σοσιαλιστριών καλεί τις γυναίκες της Αθήνας και του Πειραιά σε σύσκεψη για να συζητηθεί ανοιχτά ένα αίτημα που, για την Ελλάδα της εποχής, ακούγεται σοκαριστικό: η παροχή ψήφου στις γυναίκες. Μια κίνηση που δεν είναι απλώς «προοδευτική», αλλά βαθιά πολιτική, γιατί έρχεται σε σύγκρουση με μια κοινωνία που έχει μάθει να ταυτίζει τη δημόσια σφαίρα με το ανδρικό προνόμιο.

Η καθιέρωση των πολιτικών δικαιωμάτων της γυναίκας υπήρξε το μεγαλύτερο ίσως αγκάθι της ανδροκρατούμενης κοινωνίας, ένας πονοκέφαλος που κάποια στιγμή γίνεται σαφές πως οι χώρες της Δύσης δεν μπορούν να επιμένουν να αγνοούν. Τα ευρωπαϊκά κράτη αρχίζουν σιγά σιγά και συχνά απρόθυμα να νομοθετούν υπέρ της γυναικείας ψήφου, μέσα σε κλίμα αντιδράσεων και οξυμένων αντεγκλήσεων.

Στην Ελλάδα, η αντίθεση φαίνεται ακόμη πιο έντονα αν τη δεις σε χρονολογία: η ανδρική καθολική ψηφοφορία έχει κατοχυρωθεί ήδη από το Σύνταγμα του 1864, όμως οι Ελληνίδες θα φτάσουν να ψηφίσουν σε βουλευτικές εκλογές σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, στις 19 Φεβρουαρίου 1956.

Ο Όμιλος των Ελληνίδων Σοσιαλιστριών και το σοκ της δημόσιας διεκδίκησης

Ο Όμιλος των Ελληνίδων Σοσιαλιστριών ξεχωρίζει γιατί συνδέει το γυναικείο ζήτημα με την εργασία, την ταξική ανισότητα και την πολιτική χειραφέτηση, σε μια εποχή όπου η γυναίκα αντιμετωπίζεται κυρίως ως «οικιακή» παρουσία. Το κάλεσμα του 1919 δεν απευθύνεται σε μια αφηρημένη «γυναικεία αξιοπρέπεια», αλλά σε μια χειροπιαστή διεκδίκηση: ίσα πολιτικά δικαιώματα, ώστε η γυναίκα να μπορεί να επηρεάζει αποφάσεις που καθορίζουν τη ζωή της.

Το ότι το αίτημα μπαίνει δημόσια στο τραπέζι στις 28 Δεκεμβρίου 1919 έχει τη δική του βαρύτητα. Η κοινωνία είναι βαθιά πατριαρχική, η πολιτική σκηνή δεν θεωρεί την ισότητα των φύλων «επείγον ζήτημα» και η ιδέα της γυναικείας ψήφου αντιμετωπίζεται από πολλούς ως ανατροπή της τάξης. Κι όμως, η σύσκεψη λειτουργεί σαν ρήγμα: φέρνει στο προσκήνιο την πολιτική γλώσσα της ισότητας και την ιδέα ότι η δημοκρατία δεν μπορεί να είναι μισή.

Η πρώτη κάλπη δεν ήταν για όλες

Η Ελληνίδα δεν εμφανίζεται ξαφνικά στις εθνικές κάλπες. Πριν από το 1956, προηγείται μια «δοκιμαστική» και περιορισμένη συμμετοχή. Οι γυναίκες ψηφίζουν για πρώτη φορά σε δημοτικές εκλογές στις 11 Φεβρουαρίου 1934, αλλά όχι όλες: δικαίωμα έχουν μόνο όσες έχουν κλείσει τα 30 και διαθέτουν τουλάχιστον απολυτήριο Δημοτικού. Το αποτέλεσμα είναι αποκαλυπτικό για το πόσο δύσκολο ήταν να γίνει η ψήφος πραγματικότητα: στον Δήμο Αθηναίων εγγράφονται 2.655 γυναίκες και τελικά ψηφίζουν μόλις 439.

Το 1952 και το «δεν προλαβαίνουμε»

Μετά τον πόλεμο, η διεθνής πίεση μεγαλώνει, οι συμβάσεις και οι δεσμεύσεις πληθαίνουν και κάποια στιγμή η Ελλάδα καλείται να ευθυγραμμιστεί. Το Σύνταγμα του 1952 δεν κατοχυρώνει άμεσα την ισοπολιτεία των γυναικών, όμως ανοίγει τον δρόμο για νομοθέτηση. Λίγους μήνες αργότερα, ο νόμος 2159/1952 δίνει στις Ελληνίδες εκλογικό δικαίωμα για τις βουλευτικές εκλογές. Κι όμως, όταν έρχεται η ώρα να εφαρμοστεί, εμφανίζεται το επιχείρημα ότι δεν προλαβαίνουν να εγγράψουν τις γυναίκες στους εκλογικούς καταλόγους, άρα η άσκηση του δικαιώματος αναβάλλεται.

1953: Η Θεσσαλονίκη ανοίγει τον δρόμο και η πρώτη γυναίκα βουλευτής

Η πρώτη πραγματική εφαρμογή έρχεται στις αναπληρωματικές εκλογές του Νομού Θεσσαλονίκης, στις 18 Ιανουαρίου 1953, όπου οι γυναίκες ψηφίζουν σε βουλευτική διαδικασία. Και η ιστορία γράφεται διπλά: η Ελένη Σκούρα εκλέγεται και γίνεται η πρώτη Ελληνίδα βουλευτής.

Την επομένη, η δημόσια συζήτηση αποτυπώνει ξεκάθαρα το κλίμα. «Τα Νέα» σημειώνουν την ενόχληση μερίδας ανδρών και καταγράφουν τη διαφοροποίηση στην προσέλευση: «Η υπόδειξις γυναικών είχε βεβαίως δυσαρεστήσει μίαν μερίδα ανδρών… Τούτο άλλως τε κατεφάνη και εκ της σημαντικής αποχής των ανδρών από την ψηφοφορίαν… Εις τα γυναικεία όμως τμήματα αντιθέτως η προσέλευσις ήτο πυκνοτέρα…»

Η ίδια η Σκούρα, μετά την εκλογή της, συμπυκνώνει το βάρος της πρώτης φοράς με λόγια που μοιάζουν να σηκώνουν μια ολόκληρη εποχή στις πλάτες τους: «Θα προσπαθήσω να πράξω παν το δυνατόν διά να φανώ ανταξία… Γνωρίζω ότι ως πρώτη και μοναδική γυναίκα εις την Βουλήν έχω μεγάλας ευθύνας…».

1956: Οι κάλπες ανοίγουν πανελλαδικά και οι συμβολισμοί αλλάζουν

Οι πρώτες βουλευτικές εκλογές στις οποίες συμμετέχουν οι γυναίκες σε όλη την Ελλάδα είναι οι εθνικές εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου 1956. Από εκείνο το σημείο και μετά, η πολιτική ζωή δεν μπορεί πια να προσποιείται ότι η μισή κοινωνία δεν υπάρχει. Την ίδια χρονιά, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής συμπεριλαμβάνει στην κυβέρνηση την Λίνα Τσαλδάρη ως Υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας, την πρώτη γυναίκα υπουργό στην Ελλάδα. Και την ίδια δεκαετία, η τοπική αυτοδιοίκηση αποκτά το δικό της ιστορικό στιγμιότυπο: η Μαρία Δεσύλλα-Καποδίστρια αναδεικνύεται ως η πρώτη εκλεγμένη γυναίκα δήμαρχος στη σύγχρονη ελληνική ιστορία, στην Κέρκυρα.

Το «όχι» της Κοτοπούλη και το χάσμα μέσα στις ίδιες τις γυναίκες

Η ιστορία δεν έχει μόνο πρωτοπόρες, έχει και αντιστάσεις, ακόμη και από πρόσωπα που θα περίμενε κανείς να σταθούν αλλού. Στα «ψιλά» της ελληνικής διαδρομής, καταγράφεται η εμβληματική άρνηση της Μαρίκας Κοτοπούλη, που αποδίδεται ως μια από τις πιο χαρακτηριστικές αντιφεμινιστικές ατάκες της εποχής: «Ψήφο θέλουν μόνο όσες είναι άσχημες και όσες αποφεύγουν να κάνουν παιδιά».

Δεν είναι μια απλή «κακία». Είναι ένδειξη ότι η γυναικεία ψήφος δεν ήταν καθολικά επιθυμητή ούτε μέσα στο ίδιο το γυναικείο σώμα, γιατί η κοινωνική πίεση, οι προκαταλήψεις και η εκπαίδευση είχαν φτιάξει ένα περιβάλλον όπου η πολιτική συμμετοχή παρουσιαζόταν ως απόκλιση από τον «φυσικό» ρόλο.

Όταν η επιστήμη επιστρατεύεται για να φοβίσει τις κάλπες

Η πιο σκοτεινή πλευρά της αντίστασης, όμως, είναι τα «επιχειρήματα» που επιστρατεύονται για να παρουσιαστεί η γυναικεία ψήφος ως απειλή. Σε άρθρο που αποδίδεται στην εφημερίδα «Νέα Ημέρα» (20 Μαρτίου 1928), διατυπώνεται ωμά η ιδέα ότι η γυναικεία ψήφος είναι επικίνδυνη λόγω της έμμηνου ρύσης, με ένα απόσπασμα που σήμερα διαβάζεται σαν ντοκουμέντο προκατάληψης: «Παν θήλυ διατελεί εις ανισόρροπον και έξαλλον πνευματικήν κατάστασιν ωρισμένας ημέρας εκάστου μηνός… Νεώτεραι και ακριβέστεραι έρευναι καταδείκνυσιν ότι… δι’ όλου του μηνός τελούσιν άπαντα τα θήλεα εις πνευματικήν και συναισθηματικήν ανισορροπίαν… Η γυναικεία συνεπώς ψήφος είναι πράγμα επικίνδυνον…»

Από τη φωνή της Παρρέν στη θεσμική ισότητα

Μέσα σε αυτό το τοπίο, οι εγχώριες σουφραζέτες επιμένουν. Η Καλλιρρόη Παρρέν, μέσω της «Εφημερίδας των Κυριών», προβάλλει από νωρίς το αίτημα της ψήφου, με το σύνθημα «Ψήφο στη γυναίκα» να εμφανίζεται ήδη από το 1887.

Κι αν το 1956 είναι το μεγάλο πρακτικό ορόσημο, η πλήρης θεσμική διατύπωση της ισότητας θα έρθει αργότερα, όταν στη μεταπολιτευτική Ελλάδα κατοχυρώνεται ρητά η ισότητα ανδρών και γυναικών στο Σύνταγμα του 1975, ως μια καθυστερημένη αλλά κρίσιμη σφραγίδα σε έναν αιώνα διεκδικήσεων.

Από το 1919 μέχρι τις κάλπες του 1956

Η σύσκεψη του 1919 ήταν μια καθαρή δήλωση ότι η δημοκρατία δεν μπορεί να είναι προνόμιο, ούτε να μετριέται με φύλο. Σαν σήμερα μπήκε σε κίνηση μια διεκδίκηση που χρειάστηκε δεκαετίες για να δικαιωθεί, περνώντας μέσα από πισωγυρίσματα, γραφειοκρατικές αναβολές και σκληρές κοινωνικές συγκρούσεις.

Τα σημαντικότερα γεγονότα της ημέρας στην Ελλάδα και τον κόσμο

1849: Στο Παρίσι, ο Γάλλος βαφέας Ζολί Μπελέν ρίχνει κατά λάθος έναν λαμπτήρα με τερεβινθέλαιο πάνω σε ρούχα πελάτη και παρατηρεί ότι οι λεκέδες καθαρίζονται αντί να καταστραφούν. Από αυτό το τυχαίο περιστατικό θα γεννηθεί σταδιακά η ιδέα του στεγνού καθαρίσματος, που θα αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο φροντίζονται τα ευαίσθητα υφάσματα σε όλο τον κόσμο.

1895: Οι αδελφοί Ωγκύστ και Λουί Λυμιέρ πραγματοποιούν στο Παρίσι, στην αίθουσα «Salon Indien» του Grand Café, την πρώτη δημόσια προβολή ταινιών επί πληρωμή, σηματοδοτώντας το ντεμπούτο του κινηματογράφου ως λαϊκού θεάματος. Δέκα σύντομα φιλμ, ανάμεσά τους η θρυλική «Έξοδος από το εργοστάσιο Λυμιέρ», προβάλλονται μπροστά σε έκπληκτο κοινό, ανοίγοντας τον δρόμο για μια εντελώς νέα μορφή τέχνης και ψυχαγωγίας.

1895: Ο Γερμανός φυσικός Γουλιέλμος Ρέντγκεν ανακοινώνει την ύπαρξη των ακτίνων Χ ή ακτίνων Ρέντγκεν, όπως τις είπαν προς τιμήν του, με το διάσημο τίτλο «Περί μιας νέας μορφής ακτίνων».

1904: Δημοσιεύεται για πρώτη φορά πρόβλεψη του καιρού, σε εφημερίδα του Λονδίνου.

1909: Ο Ελευθέριος Βενιζέλος φτάνει από την Κρήτη στην Αθήνα, έπειτα από πρόσκληση του «Στρατιωτικού Συνδέσμου», για να αναλάβει ρόλο πολιτικού συμβούλου του και να χαράξει πρόγραμμα βαθιών μεταρρυθμίσεων. Η άφιξή του, στον απόηχο του κινήματος στο Γουδί, σηματοδοτεί την απαρχή της εντυπωσιακής ανόδου του στην εξουσία και ανοίγει τον δρόμο για τον εκσυγχρονισμό του ελληνικού κράτους τα επόμενα χρόνια.

1919: Ο Όμιλος των Ελληνίδων Σοσιαλιστριών καλεί τις γυναίκες της Αθήνας και του Πειραιά σε ανοιχτή σύσκεψη, με θέμα την παροχή ψήφου στις γυναίκες. Στο τραπέζι μπαίνουν για πρώτη φορά οργανωμένα ζητήματα πολιτικών δικαιωμάτων, ισότητας και συμμετοχής των γυναικών στη δημόσια ζωή, σε μια πρωτοβουλία που θεωρείται από τους πρώτους οργανωμένους σταθμούς του φεμινιστικού και σουφραζιστικού κινήματος στην Ελλάδα, πολλά χρόνια πριν από την κατοχύρωση του δικαιώματος ψήφου.

1935: Η «Πράβδα» δημοσιεύει γράμμα του ανώτατου κομματικού στελέχους Πάβελ Ποστισόφ, που ζητά την επαναφορά των χριστουγεννιάτικων εθίμων στη Σοβιετική Ένωση.

1940: Η Ιταλία ζητά ενισχύσεις από τη Γερμανία ενάντια στους Έλληνες, οι οποίοι κατέχουν τώρα το ένα τέταρτο της Αλβανίας.

1955: Προβάλλεται στους κινηματογράφους η ταινία του Γιώργου Τζαβέλλα «Κάλπικη Λίρα», από τις κορυφαίες του ελληνικού κινηματογράφου.

1964: Έπειτα από ανακρίσεις 19 μηνών, εκδίδεται το βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών για τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη. Παραπέμπονται για ανθρωποκτονία εκ προθέσεως οι Σπύρος Γκοτζαμάνης και Μανώλης Εμμανουηλίδης και για ηθική αυτουργία οι Ξενοφών Γιοσμάς και Εμμανουήλ Καπελώνης. Οι ανώτεροι αξιωματικοί της Χωροφυλακής παραπέμπονται μόνο για παράβαση καθήκοντος και όχι για ηθική αυτουργία, όπως είχε προτείνει ο ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης.

1968: Ισραηλινοί κομάντος πραγματοποιούν επιχείρηση-αστραπή στο αεροδρόμιο της Βηρυτού, σε αντίποινα για την επίθεση της Φατάχ σε αεροσκάφος της El Al στο Ελληνικό. Μέσα σε περίπου μισή ώρα καταστρέφουν σχεδόν όλο τον στόλο της λιβανικής πολιτικής αεροπορίας, προκαλώντας διεθνείς αντιδράσεις και την οργή του αραβικού κόσμου. Η Αίγυπτος απειλεί με άρση της κατάπαυσης του πυρός, ενώ δύο ημέρες αργότερα αραβικές δυνάμεις βομβαρδίζουν έξι πόλεις στα κατεχόμενα εδάφη, κλιμακώνοντας περαιτέρω την ένταση στη Μέση Ανατολή.

1981: Στη Νόρφολκ της Βιρτζίνια γεννιέται η Elizabeth Jordan Carr, το πρώτο «μωρό του σωλήνα» στις Ηνωμένες Πολιτείες, καρπός εξωσωματικής γονιμοποίησης σε μια εποχή που η μέθοδος βρίσκεται ακόμη στα πρώτα της βήματα. Η γέννησή της, τρία χρόνια μετά το πρώτο αντίστοιχο μωρό στον κόσμο, επιβεβαιώνει τις δυνατότητες της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και ανοίγει τον δρόμο για εκατοντάδες χιλιάδες ζευγάρια που θα αποκτήσουν παιδί χάρη στις νέες ιατρικές τεχνικές.

1995: Δύο ελληνικά ρυμουλκά αποκολλούν το τουρκικό φορτηγό πλοίο «Φιγκέν Ακάτ», που προσάραξε σε αβαθή ύδατα κοντά στην Ανατολική Ίμια και το οδηγούν στο λιμάνι Κιουλούκ της Τουρκίας. Το πρωί της ίδιας μέρας, ένα τουρκικό μαχητικό αεροσκάφος συντρίβεται στα ελληνικά χωρικά ύδατα, στην περιοχή της Λέσβου, ύστερα από εμπλοκή με ελληνικά μαχητικά. Με ελληνική βοήθεια ο Τούρκος πιλότος διασώζεται.

1995: Εγκρίνεται από την κυβερνητική επιτροπή η σύμβαση για την κατασκευή της ζεύξης Ρίου – Αντιρρίου.

1996: Στις 28 Δεκεμβρίου 1996 το ελληνικό εμπορικό φορτηγό πλοίο «Δύστος» εντοπίστηκε να επιπλέει ανεστραμμένο στα ανοιχτά της Κύμης. Τραγικός απολογισμός είκοσι νεκροί και μόνο ένας επιζών.

2014: Φωτιά ξεσπά στο πλοίο «MS Norman Atlantic» που πλέει στον πορθμό του Οτράντο, στην Αδριατική Θάλασσα, σε δρομολόγιο από την Πάτρα στην Ηγουμενίτσα και την Ανκόνα. Η πυρκαγιά ξεκινά από το κατάστρωμα των οχημάτων λίγο πριν τις 6:00 τοπική ώρα, μισή ώρα μετά την αναχώρησή του από την Ηγουμενίτσα, όταν βρισκόταν 44 ναυτικά μίλια βορειοδυτικά της Κέρκυρας. Η πυρκαγιά εξαπλώνεται και παρά τις προσπάθειες εκκένωσης, σημειώνονται 12 θάνατοι, ενώ 18 θα είναι οι αγνοούμενοι. Στα μέσα Ιανουαρίου του 2015 ο Ιταλός εισαγγελέας θα κάνει λόγο για 27 ανθρώπους που «πιθανότατα χάθηκαν» στο ναυτικό δυστύχημα.

Γεννήσεις

Θάνατοι

Εορτολόγιο

Δαβίδ, Δαβιδία, Δόμνα, Ιάκωβος, Ιακωβίνα, Ιωσήφ, Ιωσηφίνα