ΗΛΕΚΤΡΑ Ραδιοτηλεοπτικός Σταθμός

ΨΑΡΙ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΔΩΔΕΚΑΗΜΕΡΟΥ 

Ταυτόχρονη σχεδόν με την είσοδο στο χειμερινό ηλιοστάσιο ( 22 Δεκέμβρη), είναι για τον Χριστιανικό κόσμο και η είσοδος στο εορταστικό δωδεκαήμερο. Πολύ πριν ακόμα την ύπαρξη του Χριστιανισμού στην αρχαία εποχή περίπου το 800 π.Χ., ο εκ των σπουδαιότερων Ελλήνων ποιητών ΗΣΙΟΔΟΣ, προέτρεπε στο έργο του «ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΑΙ» τους γεωργούς να μην καθυστερούν το όργωμα και τη σπορά, πέραν της εισόδου του χειμερινού ηλιοστασίου. Αν το αμελούσαν «…η σοδειά τους θα ήταν πενιχρή και καθιστοί θα θέριζαν τα λιγοστά, καχεκτικά στάχυα…», όπως έλεγε. Ήταν ουσιαστικά η ημερομηνία αυτή από την αρχαιότητα, η είσοδος σε μια εορταστική περίοδο, ιδιαίτερα σημαντική για όλο τον κόσμο. Στην αρχαιότητα ήταν η λατρεία εκείνες τις μέρες του Θεού των Περσών ΜΙΘΡΑ και αργότερα του Θεού ΗΛΙΟΥ των Ρωμαίων (SOL INVICTUS) αλλά και του Θεού ΚΡΟΝΟΥ (Σατουρνάλια). Τον εορταστικό τόνο εκείνης της περιόδου ήρθε στη συνέχεια ο Χριστιανισμός να καλύψει με τον εορτασμό της γέννησης του Χριστού.

  Από τις χαρακτηριστικές εθιμικές εκδηλώσεις του δωδεκαημέρου, εξακολουθούν και σήμερα να είναι τα ΧΟΙΡΟΣΦΑΓΙΑ, που έχουν ουσιαστικό θυσιαστικό χαρακτήρα. Πρόκειται για  ρωμαϊκό έθιμο -που διασώθηκε μέχρι τις μέρες μας-, προς τιμή του Θεού Κρόνου και έλαβε μεγάλη ακμή επίσης στους Βυζαντινούς χρόνους. Πάντα στο χωριό μας όπως θυμούνται οι παλαιότεροι, ήταν δεδομένη η ανατροφή τουλάχιστον ενός χοίρου ο οποίος θα σφαζόταν τις ημέρες των Χριστουγέννων. Απλά οι περισσότεροι συγχωριανοί μας, που τηρούσαν και διέσωσαν μέχρι τις μέρες μας αυτό το έθιμο, δεν ήξεραν ίσως πόσο παλιό ήταν.

Το σφάξιμο γινόταν με ειδικό μαυρομάνικο μαχαίρι και ήταν έργο του αρχηγού της οικογένειας. Αυτός πριν από το πλήγμα στο ζώο χάρασσε το σημείο του Σταυρού στο λαιμό του ζώου, ενώ κάποιος από τους παριστάμενους έλεγε το «Πιστεύω» ή το «Πάτερ ημών». Από το αίμα του ζώου έγραφαν ένα σταυρό στο μέτωπο των παιδιών για ξορκισμό των ασθενειών. Κάρφωναν το ρύγχος του γουρουνιού στον τοίχο του σπιτιού για να αποδιώχνει τους καλικάντζαρους κι από τη σπλήνα και το συκώτι μάντευαν το μέλλον της οικογένειας. Μετά τη σφαγή θυμιάτιζαν το ζώο με λιβάνι. Η αναμμένη φωτιά στη συνέχεια, «υποδεχόταν» για ψήσιμο, τον «καρίτζαφλο» το εσωτερικό του σημείου που σφάχτηκε το ζώο και η κατανάλωση του συγκεκριμένου μεζέ από όλους τους παριστάμενους, (φυσικά με τη συνοδεία σπιτικού κρασιού), θυμίζει έντονα την κοινωνία των συμμετεχόντων στην ευεργετική επιρροή της θυσίας. 

Για να αποφύγουν  τους ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΥΣ, που πριόνιζαν – ως γνωστόν- το δέντρο της γης,  φρόντιζαν να καίνε όλο το δωδεκαήμερο στο τζάκι ένα πολύ μεγάλο αγκαθωτό κούτσουρο. Ξημερώματα της παραμονής των Θεοφανείων, ράντιζαν με τη στάχτη του το σπίτι ελπίζοντας στον εξαγνισμό από τα άσχημα δαιμόνια με τα κόκκινα μάτια  και τα τραγίσια πόδια.

Ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς, συνήθως  ανύπαντρες νέες κοπέλες του χωριού, πήγαιναν κεράσματα στη βρύση του χωριού , δηλαδή εξιλεαστικές προσφορές προς το πνεύμα ( στοιχειό ) που θεωρείτο  ότι κατοικεί στο νερό . Ήταν το λεγόμενο «τάισμα της βρύσης » το οποίο γινόταν από τα νεαρά κορίτσια που πήγαιναν εκεί για να πάρουν το «άκραντο νερό », δηλαδή το αμίλητο νερό . Τα κορίτσια άφηναν  τα φιλέματά τους (ψωμί και γλυκά) στη βρύση λέγοντας από μέσα τους την ευχή : « Όπως τρέχει το νερό στη βρύση μας , να τρέχουν και σε μας τα καλούδια » . Άλλες φορές τα φιλέματα ήταν αλάτι , σιτάρι και κλαδί ελιάς, ή προϊόντα της στάνης ( τυρί και βούτυρο ) . – Το νερό που έπαιρναν από τη βρύση που φίλευαν  , λέγεται αμίλητο (άκραντο ), γιατί το μετέφεραν οι κοπέλες στο σπίτι χωρίς να μιλούν, οποιονδήποτε κι αν συναντούσαν κατά την επιστροφή, έστω κι αν αυτός που συναντούσαν τους μιλούσε.  Στο ΑΜΙΛΗΤΟ ΝΕΡΟ αποδίδονταν μαγικές ιδιότητες . Το χρησιμοποιούσαν οι νοικοκυρές  για να φτιάξουν το προζύμι για το ψωμί όλου του χρόνου (το πρώτο ζύμωμα  ήταν η Βασιλόπιττα).   Με το νερό αυτό έπλεναν οι οικείοι το πρόσωπό τους , ράντιζαν τα δωμάτια και στη συνέχεια έπιναν όλοι, χωρίς να μιλήσουν μεταξύ τους και πίστευαν ότι έτσι θα ξημέρωναν καλύτερες μέρες για το σπιτικό τους.

–         Κάποιες ακόμα παλιότερες εποχές, το αμίλητο νερό το χρησιμοποιούσαν για να βγάλουν διάφορους οιωνούς ή μαντείες .

Η ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΤΑ που είναι παρούσα σε όλα τα σπίτια του χωριού, ανάγει κι αυτή την προέλευσή της στην Ρωμαϊκή εορτή των Σατουρναλίων που τελούνταν την ίδια εποχή. Συνεχίστηκε – παρά την αντίδραση της εκκλησίας – και κατά τη Βυζαντινή περίοδο και έφτασε μέχρι τις μέρες μας. Το νόμισμα που περιέχει σημαίνει για όποιον το βρεί μια καλή και ευοίωνη χρονιά. Σημαντικό στο έθιμο της Βασιλόπιττας είναι το τελετουργικό κόψιμο της και ότι αυτό συνεπάγεται. Όρθιοι όλοι με τον αρχηγό του σπιτιού στην κορυφή, κάνουν το σταυρό τους και ο αρχηγός χαράσσει με το μαχαίρι τρείς φορές το σημείο του Σταυρού στη Βασιλόπιττα.  Στη συνέχεια αρχίζει να την κόβει σε τριγωνικά κομμάτια τα οποία προσφέρει  σε κάθε ένα παριστάμενο μέλος της οικογένειας ή φίλους και συγγενείς με πρώτο κομμάτι  του Χριστού και της Παναγίας  μετά του Άι Βασίλη, του σπιτιού, του  σπιτονοικοκύρη, της σπιτονοικοκυράς και των άλλων παρισταμένων κατά τάξη συγγένειας και ηλικίας με τελευταίο το κομμάτι του φτωχού, χωρίς βέβαια να λησμονούνται τυχόν μετανάστες, ασθενείς και άλλα πρόσωπα της οικογένειας που για διάφορους λόγους δεν παρίστανται.

ΟΙ ΕΥΧΕΣ (ΧΑΙΡΕΤΟΥΡΑ) ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ ήταν επίσης ένα έθιμο του χωριού μας που δυστυχώς χάθηκε στις μέρες μας. Μικρά παιδιά του χωριού στέκονταν στους δρόμους του χωριού το πρωί της Πρωτοχρονιάς και ευχόντουσαν στους περαστικούς την ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕ ΥΓΕΙΑ. Όλοι οι συγχωριανοί επιδίωκαν αυτή τη συνάντηση με τα παιδάκια, προκειμένου να πάρουν από τις αγνές παιδικές φωνούλες τις σημαντικότερες ευχές για τον καινούργιο χρόνο και να τους προσφέρουν κι αυτοί με τη σειρά τους σαν  ανταμοιβή ,ένα φίλεμα ή καμιά δεκαρούλα.  

ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ

Το «ψωμί του Χριστού» το έφτιαχνε, την παραμονή των Χριστουγέννων, η νοικοκυρά με ιδιαίτερη ευλάβεια και με ειδική μαγιά (από ξερό βασιλικό κ.λ.π.).
Απαραίτητος επάνω, χαραγμένος ο σταυρός. Γύρω – γύρω διάφορα διακοσμητικά σκαλιστά στο ζυμάρι ή πρόσθετα στολίδια. Αυτά τόνιζαν το σκοπό του χριστόψωμου και εξέφραζαν τις διάφορες πεποιθήσεις των πιστών.

Την ημέρα του Χριστού, ο νοικοκύρης έπαιρνε το χριστόψωμο, το σταύρωνε, το έκοβε και το μοίραζε σ’ όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονταν στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. (Μερικοί εδώ βλέπουν ένα συμβολισμό της Θείας κοινωνίας. Όπως ο Χριστός έδωσε τον άρτον της ζωής σε όλη την ανθρώπινη οικογένειά του…).
Γύρω από το χριστόψωμο υπάρχουν και άλλες παραδόσεις. Αναφέρονται στην ενότητα της Εκκλησίας και των λαών, με συμβολικό πρότυπο την ένωση των κόκκων του σίτου σ΄ ένα ψωμί. Οι λαοί κάποτε θα ενωθούν μ’ ένα ποιμένα, το Χριστό.
Το Χριστόψωμο είναι ένα από τα πιο όμορφα έθιμα των Χριστουγέννων. Το συναντάμε σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο, με αρκετές όμως διαφορές από περιοχή σε περιοχή. Σε όλες του πάντως τις παραλλαγές (εκτός από αυτήν στη Σπάρτη), πρόκειται για ένα στρογγυλό ψωμί, φτιαγμένο με διάφορα υλικά και περίτεχνα διακοσμημένο. Οι διάφορες παραλλαγές του Χριστόψωμου, ξεκινούν από τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή του.

 Σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας εκτός από τα βασικά υλικά ενός ψωμιού (αλεύρι, νερό, αλάτι και προζύμι) προστίθενται στην ζύμη ένα ή συνδυασμός από τα υλικά: μέλι, κανέλα, σουσάμι, ροδόνερο, γλυκάνισο, κουκουνάρι, καρυδόψιχα, αμυγδαλόψιχα, μαστίχα ή μαχλέπι.
Περνώντας στην διακόσμηση θα βρούμε Χριστόψωμα με ποικίλο στόλισμα ανάλογα με την περιοχή. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις όμως, χρησιμοποιούνται για τον στολισμό καρύδια και αμύγδαλα με το κέλυφος και υπάρχει ένας μεγάλος σταυρός φτιαγμένος από ζυμάρι που χωρίζει το Χριστόψωμο στα τέσσερα. Πέρα αυτών όμως, με ζυμάρι, φτιάχνονται διάφορα σχέδια επάνω στο Χριστόψωμο που ποικίλουν από τόπο σε τόπο. Ακόμα και σε μια περιοχή συναντάμε διάφορες παραλλαγές ανάλογα με την κύρια ενασχόληση της οικογένειας. Για παράδειγμα μια οικογένεια που ασχολείται με την γεωργία θα έχει στο Χριστόψωμο της παραστάσεις από γεωργικές εργασίες και εργαλεία, ενώ μια οικογένεια που ασχολείται με την κτηνοτροφία θα στολίσει το Χριστόψωμο της με παραστάσεις ζώων, κλπ.

Οι διαφορές όμως δεν σταματούν εδώ. Μια σημαντική διαφορά των ανά την Ελλάδα Χριστόψωμων, είναι ο χρόνος στον οποίο αυτά κόβονται και μοιράζονται στα μέλη της οικογένειας. Εδώ έχουμε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη το Χριστόψωμο κόβεται στο δείπνο της παραμονής των Χριστουγέννων, ενώ στην δεύτερη κόβεται στο μεσημεριανό τραπέζι ανήμερα των Χριστουγέννων. Στις περιοχές που το Χριστόψωμο καταναλώνεται το βράδυ της παραμονής, συνήθως συνοδεύεται από εννέα νηστίσιμα φαγητά εκ των οποίων το ένα είναι απαραιτήτως ντολμαδάκια που «αναπαριστούν» τον νεογέννητο Χριστό τυλιγμένο στα σπάργανα. Επίσης σε κάποιες περιοχές μέσα στο Χριστόψωμο τοποθετείται ένα νόμισμα που φέρνει τύχη, όπως πιστεύεται, σε όποιον το βρει.
Στα χωριά της Κορινθίας, το Χριστόψωμο φτιάχνεται αποκλειστικά από σιταρένιο αλεύρι, ενώ το «φούσκωμα» του αναλαμβάνει το προζύμι και όχι η μαγιά. Η νοικοκυρά το ζυμώνει σε μια άσπρη λεκάνη και μόνο αφού έχει πει διάφορες ευχές για την οικογένεια και έχει κάνει το σταυρό της. Όπως και σε άλλες περιοχές ακολουθεί ο στολισμός, στον οποίο σημαντικό ρόλο παίζουν καρύδια και αμύγδαλα με το κέλυφος τους, ενώ οι παραστάσεις που στολίζουν το Χριστόψωμο είναι παρμένες από την εργασία του νοικοκύρη του σπιτιού. Τέλος σε κάποια χωριά της Κορινθίας, τοποθετούν μέσα στο Χριστόψωμο ένα νόμισμα το οποίο φέρνει τύχη στο μέλος της οικογένειας που θα το βρει, όταν κοπούν και μοιραστούν τα κομμάτια.