Θεόδωρος Πάγκαλος: Δοξάστηκε ως στρατιωτικός, χλευάστηκε ως πολιτικός

Η μικρασιατική τραγωδία δημιουργεί ένα τεράστιο πολιτικό κενό που έρχονται να καλύψουν στρατιωτικοί, με πρώτο στην ιεραρχία τον Θεόδωρο Πάγκαλο.

Ο τελευταίος δεν είναι κάποιος τυχαίος στρατιωτικός, αφού έχει παίξει καθοριστικό ρόλο σε όλα τα καταιγιστικά γεγονότα που συμβαίνουν στη χώρα στο πρώτο μισό του 20 αιώνα: Κίνημα στο Γουδί το 1909, Βαλκανικοί Πόλεμοι, Kίνημα της Θεσσαλονίκης το 1916, Μικρασιατική Εκστρατεία, ενώ τέλος αποτελεί τον σκληρό πρόεδρο της ανακριτικής επιτροπής που παραπέμπει αρχικά σε στρατοδικείο και εν συνεχεία εκτελεί τους έξι ως υπαίτιους της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Η στροφή του Πάγκαλου στην πολιτική, αρχικά ως υπουργός σε κυβερνήσεις και στη συνέχεια ως αρχηγός κοινοβουλευτικού κόμματος το 1923, κάθε άλλο παρά αλλάζει την άκαμπτη στρατιωτική λογική του. Το αντίθετο μάλιστα. Παρότι η σημαντικότερη θέση του κόμματός του είναι η ανακήρυξη αβασίλευτου πολιτεύματος, ο Πάγκαλος δείχνει από την πρώτη στιγμή ότι το μόνο που τον ενδιαφέρει από την πολιτική είναι να τη χρησιμοποιήσει για να επιβάλει τις φιλοδικτατορικές του προθέσεις. Από τον Ιούνιο του 1924 με μια σειρά άρθρων του δημοσιοποιεί τις σαφείς θέσεις του υπέρ της δικτατορίας αν φυσικά παραστεί ανάγκη. «Ο στρατός εις τα έργα του. Ουδείς ήτο δυνατόν να εκφράση αντίθετον γνώμην και ουδείς δύναται να αρνηθή εις τους φρουρούς της πατρίδος και ιδρυτάς της Δημοκρατίας το δικαίωμα να παρακολουθούν αγρύπνως και μετά θερμού ενδιαφέροντος την πορείαν και εξέλιξιν της πολιτικής υμών καταστάσεως… Από τη Δ’ Εθνικήν Συνέλευσιν και τους αρχηγούς των κομμάτων εξαρτάται να μην καταστή αναγκαία και νέα του στρατού παρέμβασις».

Η δικτατορία τελικά κηρύσσεται στις 25 Ιουνίου 1925 και είναι τόσο αναμενόμενη από όλους, που η εφημερίδα «Ελεύθερο Βήμα» την προαναγγέλλει σε πρωτοσέλιδο 1 ημέρα πριν, αναφέροντας και την ακριβή ώρα: «Η φήμη έφερεν ότι το κίνημα θα εκραγή σήμερον την 4.30 πρωινήν. Η κυβέρνησις είχε χθες την πληροφορίαν ότι η μερίς των αξιωματικών επρόκειτο να προβή εις κίνημα στρατιωτικόν, ορισθείς μάλιστα και της εκρήξεως αυτού διά την 4.30 πρωινήν ώραν της σήμερον. Επί τη πληροφορία ταύτη ελήφθησαν όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα προς ματαίωσιν του κινήματος. Αι πληροφορίαι έφερον ότι το κίνημα θα εξεδηλούτο αρχικώς στην Θεσσαλονίκη».

Η δικτατορία του Πάγκαλου χαρακτηρίζεται από φαιδρότητα, επικινδυνότητα απέναντι στη χώρα (κρίση με Βουλγαρία, μειωτικοί όροι «φιλίας» με Σερβία, παντελής έλλειψη ρεαλιστικού στόχου εξωτερικής πολιτικής), απέχθεια στους πολιτικούς του αντιπάλους (φυλάκιση των Αλέξανδρου Παπαναστασίου, Γεωργίου Καφαντάρη, Γεωργίου Παπανδρέου, Νικολάου Πλαστήρα μέχρι και του Ιωάννη Μεταξά αλλά και εκατοντάδων κομμουνιστών), αντιδημοσιογραφικό μένος (λογοκρισία, συλλήψεις δημοσιογράφων, εκδοτών, κλείσιμο «Ριζοσπάστη» και «Καθημερινής»), οικονομικά σκάνδαλα, μα πάνω από όλα από τη βαθιά αντιδημοκρατική της αντίληψη που σε πολλά σημεία θυμίζει τα φασιστικά καθεστώτα που εκείνη την εποχή ανθούν στην Ευρώπη.

Χαρακτηριστικός της γκεμπελικής αυτής αντίληψης είναι ο διάλογος που έχει ο δικτάτορας με έναν συνταγματολόγο όταν ο τελευταίος τού αναφέρει ότι δεν μπορεί να μετατρέψει το Σύνταγμα σε προσωπικό του φέουδο…

– «Με ποιο δικαίωμα, κυρ Θόδωρε, θα κάμεις μεταβολή του Συντάγματος;».

– «Να σου πω με ποιο δικαίωμα. Την πρώτη ημέρα που θα το διαβάσει ο κόσμος, θα εκπλαγεί, την επομένη θα πει: “Για να δούμε”. Μπορεί να είναι καλό. Υστερα από 5-6 ημέρες θα το έχει ξεχάσει. Μ’ αυτό το δικαίωμα θα το τροποποιήσω».

Στις 26 Αυγούστου 1926 ο Κονδύλης ανατρέπει τη δικτατορία Πάγκαλου, ο τελευταίος συλλαμβάνεται και κρατείται για δύο χρόνια στη φυλακή βάζοντας έτσι τέλος σε μια πικρή σελίδα της νεώτερης ελληνικής Ιστορίας.

Φούστες 30 εκατοστά από το έδαφος…

Ολες οι «εθνοσωτήριες» δικτατορίες εκτός του σκληρού προσώπου τους καταφέρνουν να δώσουν έναν τόνο ελαφρότητας στην περίοδο της παντοκρατορίας τους, που δεν βασίζεται βέβαια σε αίσθηση χιούμορ, αλλά στην έμφυτη και ακατανίκητη ροπή τους προς την ανοησία και τη γραφικότητα. Ο Πάγκαλος δεν ξεφεύγει από τον κανόνα. Με την εμμονή του να μακρύνει τις γυναικείες φούστες βάζει πολύ ψηλά τον πήχη της γελοιότητας…

Στα τέλη Νοεμβρίου 1925, στις εφημερίδες της εποχής δημοσιεύεται μια ανακοίνωση της κυβέρνησης που αφήνει άφωνους τους πάντες: «Ορίζουμε όπως αι δεσποινίδες αι άνω των 12 ετών, οσάκις περιέρχονται τα δημόσια εν γένει μέρη, ως και όταν έρχονται εντός των δημοσίων κέντρων, φέρωσι φούστας ων το κατώτατον άκρον δέον να απέχη από του εδάφους 30 εκατοστά. Του μέτρου θεωρούνται συνυπεύθυνοι οι γονείς ή οι επίτροποι των ανηλίκων κοριτσιών». Επακολουθεί πανικός. Αστυνομικοί με μεζούρες συλλαμβάνουν κορασίδες που το μήκος της φούστας τους είναι πάνω από 30 εκατοστά από το έδαφος, τα δικαστήρια γεμίζουν από περίεργους που κάνουν πλάκα, μα θέλουν να δουν και την τολμηρή δεσποινίδα, οι επιθεωρήσεις κάνουν χρυσές δουλειές, ενώ ο δικτάτορας στην προσπάθεια να δικαιολογήσει το μέτρο κάνει την κατάσταση πιο γελοία: «Εις την Ελλάδα θεωρείται άσεμνον να εκτίθονται διά στέγνωμα τα εσώρουχα των γυναικών και όμως σήμερον εις δημόσια κέντρα κυρίαι και δεσποινίδες επιδεικνύουν όχι μόνον την καλτσοδέταν των, αλλά και τα εσώρουχα…».

Υστερα από έντονες αντιδράσεις το μέτρο ατονεί και παίρνει τη θέση που του αξίζει στην ιστορία πριν ακόμα την ανατροπή και σύλληψη του Θεόδωρου Πάγκαλου, δίνοντας έτσι ένα άδοξο τέλος στην υστεροφημία ενός σημαντικού στρατιωτικού του πρώτου μισού του 20ού αιώνα.