Ένα τεράστιο έγκλημα πολέμου που διαπράχθηκε από τα στρατεύματα του Κεμάλ, όπως λέει ο Lutz C. Kleveman στον Ελεύθερο Τύπο της Κυριακής. Το βιβλίο του Γερμανού συγγραφέα και δημοσιογράφου «Σμύρνη. Ταξίδι στον Χρόνο» που μόλις κυκλοφόρησε στην Ελλάδα (και σύντομα και στην Τουρκία) είναι το αποτέλεσμα ενός οδοιπορικού που κράτησε έναν ολόκληρο χρόνο σε Σμύρνη και Χίο.
«Σε όλη μου την πορεία ως συγγραφέας και ιστορικός με έλκυαν οι κοσμοπολίτικες, πολυεθνικές πόλεις που καταστράφηκαν από τον εθνικισμό. Αυτό με οδήγησε να γράψω το «Lemberg» (σ.σ: η πόλη Λβιβ στη δυτική Ουκρανία). Μετά με μάγεψε η Σμύρνη. Σε αυτό το θρυλικό λιμάνι συνυπήρχαν ειρηνικά διαφορετικές κοινότητες από τρεις θρησκείες. Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι, Αρμένιοι, Λεβαντίνοι. Μέχρι την τραγωδία του 1922», λέει ο συγγραφέας στον Ε.Τ ξετυλίγοντας το νήμα της Ιστορίας.
-1822 η σφαγή της Χίου, 1922 η καταστροφή της Σμύρνης, 2022 η ισοπέδωση της Μαριούπολης. Επιστρέφουν ποτέ οι κατεστραμμένες πόλεις; Αρκεί να φυτρώσει «χορτάρι στην καμένη γη» για να ξεχαστούν τα εγκλήματα πολέμου;
«Οι πόλεις συνεχίζουν να αναπτύσσονται ακόμα και όταν οι άνθρωποι τους θεωρηθούν ανταλλάξιμοι. Έκπληκτος είδα ότι στο σημερινό Ισμίρ, παρά την συντριπτική ρήξη του ’22, εξακολουθούν να υπάρχουν ιστορικές κοινότητες. Ακούς για παράδειγμα να παίζουν ελληνική μουσική στα παραλιακά καταστήματα. Όπως η Σμύρνη, έτσι και το Ισμίρ είναι και πάλι μια χαρούμενη και αρκετά κοσμοπολίτικη πόλη στραμμένη προς τη Δύση. Είναι το πνεύμα του Αιγαίου που κάνει πολλούς κατοίκους του Ισμίρ να έχουν περισσότερα κοινά με τους Έλληνες παρά με τους Τούρκους της Ανατολής».
-Περιμένατε ότι το βιβλίο σας θα εκδοθεί και στην Τουρκία, δεδομένου ότι εκεί η καταστροφή της Σμύρνης είναι απαγορευμένο θέμα;
«Η πυρπόληση της Σμύρνης το 1922 ήταν ένα τεράστιο έγκλημα πολέμου που διαπράχθηκε από τα στρατεύματα του Μουσταφά Κεμάλ. Για αυτό και παραμένει για την Τουρκία θέμα ταμπού. Η αφήγηση αυτής της ιστορίας όπως πραγματικά συνέβη, χωρίς ψέματα και προπαγάνδα, θα είναι ένα μελανό σημείο στην ιστορία του Κεμάλ και θα καταρρίψει μερικούς από τους ιδρυτικούς μύθους της Τουρκικής δημοκρατίας. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι ο Τούρκος εκδότης μου κάνει κάτι πολύ γενναίο. Είμαι πραγματικά χαρούμενος που το βιβλίο θα κυκλοφορεί και στις δύο χώρες».
«Ήταν πραγματικοί ήρωες ανθρωπιάς. Όταν οι κυβερνήσεις τους έκαναν τα στραβά μάτια απέναντι στους απελπισμένους ανθρώπους στην προκυμαία του Κάι (σημερινό Κορντόν) που ζητούσαν απεγνωσμένα βοήθεια, εκείνοι αποφάσισαν να δράσουν. Ειδικά η ιστορία του Εϊσα Τζένινγκς που κατάφερε μόνος του να οργανώσει μια τεράστια επιχείρηση εκκένωσης και διάσωσης, είναι συναρπαστική».
-Αφιερώσατε το προηγούμενο βιβλίο σας για την Λβιβ σε ένα νεαρό στρατιώτη τον Juri Golub. Ποια είναι η ιστορία του και γιατί επιλέξατε ως υπότιτλο «Το ξεχασμένο κέντρο της Ευρώπης»;
Βαγγέλης Παπαθανασίου: Στους δρόμους της αθανασίας ο Vangelis – Το πολύτιμο έργο που μας άφησε
«Κατά την διάρκεια της έρευνας μου το 2014, βρέθηκα στην κηδεία νεαρών στρατιωτών που είχαν σκοτωθεί στο μέτωπο του Ντονμπάς. Ένα από αυτά τα παιδιά, ήταν ο Juri, ένας 22χρονος νέος που είχε επιστρατευτεί αμέσως μετά το σχολείο. Η μοίρα του με συγκίνησε βαθιά. Όσο για τον υπότιτλο, η δυτική Ουκρανία ακόμα και σήμερα θεωρείται από πολλούς ότι ανήκει στην ανατολική πλευρά, παρόλο που γεωγραφικά (και ιστορικά) βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο της Ευρώπης. Αυτό ήθελα να υπενθυμίσω στους αναγνώστες μου».
-Πιστεύετε ότι ο Πούτιν μισεί τους Ουκρανούς επειδή κατάφεραν να ξεφύγουν από την σοβιετική εποχή και επιρροή;
«Κατά τη διάρκεια της ουκρανικής επανάστασης στο Μαϊντάν το 2014 και των ρωσικών επιδομών στην Κριμαία και το Ντονμπάς, οι Ουκρανοί άρχισαν να αποκτούν εθνική ταυτότητα και να δημιουργούν μια φιλελεύθερη μετασοβιετική κοινωνία. ‘Εκτοτε, -παρά τα πολλά οικονομικά προβλήματα και την πολιτική διαφθορά-, η Ουκρανία εξελίχθηκε σε μια ανεξάρτητη χώρα, απολαμβάνοντας μια σχετική ελευθερία. Σήμερα, πολλοί Ουκρανοί είναι τόσο σύγχρονοι και προοδευτικοί όσο κ οι άλλοι Ευρωπαίοι. Για αυτό ο Πούτιν, που ζει ακόμα προσκολλημένος στο Σοβιετικό παρελθόν, πραγματικά τους μισεί. Διεξάγει ένα βάναυσο πόλεμο για να γυρίσει πίσω τον χρόνο. Δεν πρέπει να το καταφέρει».
-Η ιστορία μετράει όπως λέτε. Αλλά μήπως επαναλαμβάνεται κιόλας μέσω του επιθετικού εθνικισμού;
«Ο εθνικισμός παραμένει μια πολύ δυνατή και επιθετική δύναμη αλλά η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται ποτέ πανομοιότυπα. Στο Αιγαίο έχω την αίσθηση πως ο χρόνος δεν κυλά σαν κύκλος, ούτε ακριβώς χρονολογικά. Θα έλεγα πως κυλά ελικοειδή. Με γεγονότα του παρόντος και του παρελθόντος, όπως οι προσφυγικές κρίσεις του 1922 και του 2015, στενά συνυφασμένες. Σε αυτό τον έλικα, η ανθρώπινη πρόοδος είναι δυνατή».
-Καταφέρατε να βρείτε τον εαυτό σας στην Ελλάδα; (όπως γράψατε ότι έγραφε ο Χένρι Μίλερ);
«Καλή ερώτηση. Αγαπώ την Ελλάδα και είμαι ευγνώμων σε πολλούς Έλληνες φίλους μου που με βοήθησαν να εξελιχθώ σαν συγγραφέας και να γράψω αυτό που θεωρώ ως το καλύτερο μου βιβλίο μέχρι σήμερα».
Who is Who
Συγγραφέας και δημοσιογράφος ο Lutz C. Kleveman σπούδασε Γαλλική Λογοτεχνία στην Αιξ-αν-Προβάνς και Διεθνή Ιστορία στο LSE. Από το 1999 έως σήμερα έχει εργαστεί ως δημοσιογράφος και ως φωτογράφος στα Βαλκάνια, τη Δυτική Αφρική, την πρώην Σοβιετική Ένωση, την Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή. Έχει συνεργαστεί με εφημερίδες και περιοδικά όπως Die Zeit, Der Spiegel, Newsweek και Daily Telegraph. Είναι συγγραφέας αρκετών αφηγηματικών ιστορικών δοκιμίων όπως Der Kampf um das heilige Feuer (Η μάχη για το ιερόν πυρ, 2002), Kriegsgefangen (Αιχμάλωτος πολέμου, 2011) και Lemberg. Die vergessene Mitte Europas (Λβιβ. Το ξεχασμένο κέντρο της Ευρώπης, 2017).