Ισπανική γρίπη: Η πανδημία που «θέρισε» τον κόσμο

Ενώ τα κρούσματα στις ΗΠΑ από τον νέο κορονοϊό έχουν φτάσει τα 3,5 εκατομμύρια και αυξάνονται δραματικά, ο διακεκριμένος ανοσολόγος, Άντονι Φαούτσι, εξέφρασε την εκτίμηση ότι αυτή η πανδημία μπορεί να εξελιχθεί τόσο άσχημα όσο και η ισπανική γρίπη του 1918, που άφησε πίσω της περισσότερους από 40 εκατομμύρια νεκρούς παγκοσμίως. Τι ήταν όμως η ισπανική γρίπη και γιατί χαρακτηρίστηκε η κατάρα του 20ού αιώνα;

Η ισπανική γρίπη ήταν μια πανδημία γρίπης που ήρθε σε τρία κύματα. Το πρώτο, ήπιο κύμα την άνοιξη του 1918 στο βόρειο ημισφαίριο, υποχώρησε στις αρχές του καλοκαιριού. Ένα πολύ πιο θανατηφόρο δεύτερο κύμα ήρθε στο τέλος του Αυγούστου το οποίο υποχώρησε στα τέλη του ίδιου έτους (σ.σ.: αυτό φοβούνται και σήμερα οι επιστήμονες, μήπως το δεύτερο κύμα του κορονοϊού επιστρέψει πιο ισχυρό), ενώ το τρίτο κύμα εκδηλώθηκε στις αρχές του 1919.

Η γρίπη ονομάστηκε ισπανική, αν και ξεκίνησε από την Άπω Ανατολή ή, κατά άλλες μελέτες, από την Αμερική. Ο ισπανικός Τύπος ήταν ο μόνος που τόλμησε τότε να σπάσει τη συνωμοσία της σιωπής που είχε επιβληθεί στα υπόλοιπα κράτη της Δύσης τα οποία φοβούνταν μήπως πτοηθεί το εθνικό φρόνημα των στρατιωτών τους στον Πόλεμο ο οποίος ακόμα δεν είχε τελειώσει. Την άνοιξη του 1918 οι ισπανικές εφημερίδες αναφέρουν τα πρώτα κρούσματα της ισπανικής γρίπης, ανάμεσά τους και ο βασιλιάς της Ισπανίας, Αλφόνσο XIII.

Οι Αμερικανοί στρατιώτες που κλήθηκαν εκείνη την εποχή να πάρουν μέρος στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, ταξιδεύοντας μέχρι την Ευρώπη, μετέφεραν τη γρίπη. Αλλά και οι μετανάστες και τα εμπορικά πλοία έφεραν μαζί τους την αρρώστια στις πιο απομακρυσμένες περιοχές, με αποτέλεσμα τη ραγδαία εξάπλωσή της στον πλανήτη σε ελάχιστο χρόνο.

Σύμφωνα με τους μελετητές, ο ιός της ισπανικής γρίπης, που μοιάζει με τον γνωστό μας σήμερα Η1Ν1, μεταδόθηκε από τα πτηνά και εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα• μέσα σε έξι μήνες προσέβαλε το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού, κυρίως (περιέργως) τις ηλικίες 20-40 ετών κι όχι τα μικρά παιδιά ή τους ηλικιωμένους όπως θα ήταν αναμενόμενο. Η ισπανική γρίπη ήταν ο ιός εκείνος που εξελισσόταν σε βαριά πνευμονία και ο κόσμος, χωρίς αντιβιοτικά τότε και χωρίς άλλα αντιικά φάρμακα, έχανε ανυπεράσπιστος τη ζωή του κατά χιλιάδες κάθε μέρα. Τα υγειονομικά συστήματα των κρατών πολύ γρήγορα κατέρρευσαν.

Η γρίπη έγινε η κατάρα του 20ού αιώνα, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο ντοκιμαντέρ «Εύρηκα2» (επεισόδιο 6ο, τίτλος επεισοδίου: «Πανδημία», παραγωγής ΕΡΤ 2011). Υπάρχουν πολλές θεωρίες για τα αίτια του μολυσματικού χαρακτήρα της ισπανικής γρίπη: ο τύπος του ιού που είχε τεράστια ανθεκτικότητα και μεταδοτικότητα καθώς και οι συνθήκες της ζωής του κόσμου εκείνη την εποχή, ευνόησαν την ταχύτατη εξάπλωση.

Ελλάδα

Στην Ελλάδα η ισπανική γρίπη φτάνει το καλοκαίρι του 1918 όταν ξεφορτώνονται στο λιμάνι της Πάτρας πακέτα συσκευασμένου καπνού προερχόμενα από τη Θεσσαλονίκη. Οι εργάτες που ξεφόρτωσαν τα πακέτα και ο διευθυντής του καπνεργοστασίου της πόλης ξαφνικά πεθαίνουν και η Πάτρα μπαίνει σε καραντίνα. Παρόλα αυτά, μέσα σε λιγότερο από 5 μήνες, οχτακόσιοι άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους στην πόλη. Πανικοβλημένη η υπόλοιπη χώρα, λαμβάνει αμέσως αυστηρά μέτρα πρόληψης κατά της γρίπης, όπως αυτό του κλεισίματος των σχολείων για περίπου ενάμιση μήνα. Παρόλα αυτά, η γρίπη συνέχισε να θερίζει, με τη Σκύρο να ζει τη μεγαλύτερη τραγωδία: το ένα τρίτο των κατοίκων της πεθαίνει από τη μια στιγμή στην άλλη. Οι πόλεις της Δυτικής Μακεδονίας πλήττονται περισσότερο, η Αθήνα ηπιότερα.

Η ισπανική γρίπη σταδιακά υποχωρεί και τελικά εξαφανίζεται μυστηριωδώς (και εντελώς ξαφνικά όπως ακριβώς πρωτοεμφανίστηκε) το 1919. Διήρκεσε μόλις 18 μήνες, θα λέγαμε μικρό χρονικό διάστημα, αλλά αρκετό για να εξοντωθούν περίπου 40 εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη.